Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (1768-1834)

podstawowe doświadczenie religijne i jego interpretacja

Myślenie i byt są korelatami, jednakże istnieją dwa sposoby odnoszenia myśli do bytu. Myśl może dostosowywać się do bytu, jak w poznaniu naukowym, lub próbować dostosować byt do siebie, jak w myśleniu moralnym. Z jednej strony mamy więc przyrodę, a z drugiej - ducha. Dualizm ten nie jest jednak absolutny: ostateczną rzeczywistością jest identyczność przyrody i ducha w świecie, czyli w Bogu. Jaźni nie przysługuje żaden intelektualny ogląd Boskiej całości jako bezpośredniego i wyłączonego przedmiotu, ale odczuwa ona swoją zależność od tej całości, która przekracza wszystkie przeciwstawienia. To poczucie zależności jest uczuciem religijnym.

Metafizyka i moralność mają ten sam przedmiot co religia - wszechświat oraz stosunek, jaki z nim łączy człowieka. Metafizyka wysnuwa z siebie realność świata i jego prawa. Moralność z natury człowieka i z jego stosunku do wszechświata wywodzi system obowiązków. Religia nie jest ani poznaniem, ani moralnością; jest uczuciem.

ludzie życie moralne i religijne

Schleiermacher przyznaje Bogu osobowość tylko w sensie symbolicznym, ale kładzie wielki nacisk na nią, kiedy bierze pod uwagę człowieka jako podmiot moralny. Każda jednostka jest szczególnym przejawem Boga, mając przysługującą jej swoistość. Jej powinnością jest rozwijanie własnych uzdolnień. Rozwój moralny człowieka domaga się zaprowadzenia harmonii między duchem a przyrodą, które w sobie jednoczy.

---