Istota i uwarunkowania
bezpieczeństwa społecznego

Kwestie społeczne
a bezpieczeństwo społeczne państwa

„bezpieczeństwo”
„wolność od zagrożeń”

„społeczny”
„odnoszący się do społeczeństwa”

„bezpieczeństwo społeczne”
brak zagrożeń dla społeczeństwa

Bezpieczeństwo społeczne
taki stan rzeczy, w którym społeczeństwo
nie jest niczym zagrożone

Bezpieczeństwo socjalne

stan, w którym określona jednostka lub grupa społeczna jest wolna od zagrożeń o charakterze bytowym

stan, w którym jednostka lub grupa społeczna może liczyć na pomoc finansową w razie potrzeby

Problem społeczny
zjawisko, które jest dla społeczeństwa dolegliwe, stanowi wyzwanie i jest postrzegane jako wymagające podjęcia celowych działań dla jego rozwiązania

Jeżeli problem społeczny jest wyjątkowo dotkliwy dla dużej zbiorowości, powoduje krytyczne sytuacje w życiu jednostek,
a przy tym wynika ze sposobu urządzenia społeczeństwa i jest niemożliwy do rozwiązania przez same jednostki, mamy do czynienia z kwestią społeczną

Kwestia społeczna

problem o szczególnej dotkliwości dla społeczeństwa,

coś, co w opinii publicznej stoi w sprzeczności z jego najważniejszymi zasadami,

dyskomfort odczuwany z jakiegoś powodu przez społeczeństwo, a związany przede wszystkim z potrzebą godnego życia

Źródłem kwestii społecznych są tzw.
ryzyka socjalne
sytuacje, w których dochodzi do zagrożenia dotychczasowych źródeł utrzymania

Celem państwa jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa społecznego.
W szczególności państwo zajmuje się zabezpieczeniem społecznym, czyli systemem zinstytucjonalizowanych form pomocy pieniężnej i rzeczowej, który ma na celu zagwarantowanie zaspokojenia podstawowych potrzeb jednostek - zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego.

Współcześnie dla osiągnięcia lepszych efektów organy publiczne współpracują z tzw.
drugim i trzecim sektorem,
czyli podmiotami komercyjnymi oraz szeroko pojętymi organizacjami pozarządowymi.

Drugi sektor przedsiębiorstwa, firmy, podmioty gospodarcze nastawione na zysk

Trzeci sektor organizacje pozarządowe działające na rzecz ważnego interesu publicznego, ale nie w celu osiągnięcia zysku
(organizacje non-profit)

Demografia a bezpieczeństwo społeczne

Demografia
nauka zajmująca się liczbowym (statystycznym) opisem ludności
- jego struktury, rozmieszczeniem przestrzennym, jak również czynnikami, które na nie wpływają oraz prognozowaniem ich zmian

Problemy demograficzne
problemy społeczne, które są związane
z ruchem naturalnym ludności,
czyli przede wszystkim z liczbą urodzeń i zgonów oraz migracjami wewnętrznymi i zewnętrznymi

Migracje wewnętrzne
przestrzenny ruch ludności, przemieszczanie się ludności na obszarze danego terytorium (najczęściej - państwa), np. ze wsi do miasta

Migracje zewnętrzne
przemieszczanie się ludności pomiędzy państwami, migracje zagraniczne

Podstawowe dane statystyczne:

1. wydłuża się przeciętne trwanie życia Polaków:

• dla mężczyzn wynosiło ono:

w 1995 r. - 67,6 lat

w 2000 r. - 69,7 lat

w 2005 r. - 70,8 lat

• dla kobiet odpowiednio:

w 1995 r. - 76,4 lat

w 2000 r. - 78,0 lat

w 2005 r. - 79,4 lat

2. spadek narodzin:

• średnia zbliżyła się do 1,27
  co oznacza, że na jedną kobietę przypadało średnio statystycznie 1,27 urodzonego dziecka

• przyjmuje się, że każda kobieta powinna rodzić średnio statystycznie 2,1 dziecka

3. spada współczynnik umieralności niemowląt:

• z 19,3 promila w 1990 r. do 6,4 promila
  w 2005 r.

4. GUS informuje, że w latach 1997 - 2007 ubyło ok. 180 tys. Polaków

Oznacza to, że społeczeństwo statystycznie
jest coraz starsze:

mamy do czynienia z tzw. starzejącym się społeczeństwem

brak jest nim tzw. prostej zastępowalności pokoleń, która oznacza, że wraz z odchodzeniem starszego pokolenia pojawia się (zastępuje je) pokolenie młodsze, co najmniej tak samo liczne

Najważniejsze zagrożenia o charakterze społecznym dla bezpieczeństwa Polski - wewnętrzne

1. Starzenie się społeczeństwa

2. Masowa emigracja ludności

W poszukiwaniu lepszej pracy i wyższych zarobków w latach 2004-2008 z Polski wyemigrowało ok. 1,5 miliona Polaków

W 2007 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok. 2,2 miliona emigrantów

Migracja zarobkowa przybrała skalę masową

Masowa emigracja zagraniczna stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego, ponieważ z kraju wyjeżdżają najczęściej
osoby przedsiębiorcze,
zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia,
a więc z punktu widzenia nie tylko gospodarczego rozwoju państwa
- najbardziej potrzebne

3. Bezrobocie

Bezrobocie sytuacja, w której grupa pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje możliwości zatrudnienia

Bezrobotny osoba, która:

• nie posiada pracy

• nie ma innych źródeł dochodu

• poszukuje pracy

• jest gotowa do podjęcia pracy

• jest zarejestrowana w odpowiednim urzędzie (Powiatowym Urzędzie Pracy) jako bezrobotna (Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy)

Stopa bezrobocia wyrażony procentowo stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób zdolnych do pracy

Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej stopa bezrobocia rejestrowanego
w marcu 2009 roku wyniosła 11,2%Skutki bezrobocia:

bezrobocie świadczy o złej alokacji kapitału ludzkiego w gospodarce
- niewykorzystane są możliwości i umiejętności jednostek dla wzrostu gospodarczego

ze względu na brak pracy i utratę dochodów znacznej liczby osób państwo,
będąc zobowiązane do udzielania im pomocy, musi znajdować dla nich na utrzymanie

środki te są czerpane z budżetu państwa,
a co za tym idzie - nie mogą być realizowane
w dostatecznym stopniu inne zadania

bezrobocie, oprócz zagrożenia dla gospodarki
i państwa w skali makro oraz dla budżetów domowych w skali mikro, może nawet prowadzić do poważnych niepokojów społecznych, szczególnie jeżeli to będzie bezrobocie masowe

4. Ubóstwo

Ubóstwo sytuacja, w której jednostka
lub grupa nie posiada dostatecznych środków materialnych potrzebnych w celu zaspokojenia najważniejszych potrzeb, nawet tych podstawowych

Ubóstwo może przybierać różną skalę,
ale najczęściej za jego granicę obiera się
„minimum socjalne”
każdy, którego potrzeby nie są zaspokajane
co najmniej na poziomie minimum socjalnego, zagrożony jest ubóstwem

Zgodnie z danymi statystycznymi w Polsce zagrożonych ubóstwem
(żyjących na granicy minimum socjalnego)
jest ok. 60% społeczeństwa

Minimum socjalne

koszty utrzymania gospodarstwa domowego
na podstawie standardowego „koszyka dóbr”, czyli rzeczy, które służą do zaspokojenia podstawowych potrzeb każdego członka gospodarstw domowego na podstawowym, niskim poziomie

rzeczy z „koszyka dóbr” to dobra materialne, które są wystarczające dla:

• podtrzymania życia
  (czyli zapewnienia „minimum egzystencji” - jest to minimum biologiczne, bez którego życie
  i rozwój psychofizyczny są zagrożone)

• posiadania i wychowania dzieci

• uczestniczenia, przynajmniej na minimalnym poziomie, w życiu społecznym

Wysokość minimum socjalnego wyrażona jest
w pieniądzach i zależy od rodzaju i liczebności gospodarstwa domowego

Na przykład w Polsce miesięczne minimum socjalne w 2008 roku wynosiło odpowiednio:

• 865,1 - dla gospodarstwa jednoosobowego (dla osoby dorosłej)

• 871,6 - dla samotnego emeryta

• 713,7 - na osobę - dla małżeństwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu (dziecko młodsze)

• 735,8 - na osobę - dla małżeństwa z jednym dzieckiem na utrzymaniu (dziecko starsze)

• 685,4 - na osobę - dla małżeństwa z dwojgiem dzieci na utrzymaniu

• 668,5 - na osobę - dla małżeństwa z trójką dzieci

5. Wykluczenie społeczne

Wykluczenie społeczne (marginalizacja, ekskluzja społeczna):

wyłączenie jednostki z życia społecznego

spowodowany różnymi czynnikami brak możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym, w tym ograniczenie dostępu
do określonych zasobów lub instytucji

Przyczyny wykluczenia społecznego:

ubóstwo

patologie społeczne - alkoholizm, narkomania, przemoc domowa, przestępczość
- postępowanie niezgodne z przyjętymi przez daną grupę społeczną normami i wartościami

Przestępczość:

stanowi zagrożenie społeczne dla bezpieczeństwa społecznego nie tylko ze względu na bezpośrednie szkody wyrządzone przez przestępców swoim ofiarom

ma znaczenie w szczególności wtedy, gdy jest to przestępczość zorganizowana, czyli w sytuacji, w której przestępstwa popełniane są przez zorganizowane w tym celu grupy, często międzynarodowe

przestępczość, która przyjmuje znaczną skalę
i która przynajmniej nosi znamiona przestępczości zorganizowanej,
staje się kwestią społeczną - nawet te osoby, które nie zostały bezpośrednio dotknięte jakimś przestępstwem czują się zagrożone

6. Bezdomność

Bezdomność problem społeczny charakteryzujący się brakiem miejsca
stałego zamieszkania - brakiem domu

Inne zagrożenia bezpieczeństwa społecznego Polski - zewnętrze

1. Globalizacja

Globalizacja (w kontekście bezpieczeństwa społecznego) oznacza występowanie zjawiska formalnego umiędzynarodawiania spraw gospodarczych, społecznych i politycznych,
które z kolei implikują i rzutują bezpośrednio
na życie społeczne

Globalizacja internacjonalizacja (umiędzynarodowienie) o zasięgu globalnym, dokonująca się na obszarze całej kuli ziemskiej,
a charakteryzująca się powstawaniem
i narastaniem (intensyfikacją) współzależności globalnych oraz pojawieniem się
i niebezpiecznym zaostrzeniem
tzw. problemów globalnych

Z powyższych definicji wynik
sedno zachodzących na świecie problemów:

w związku z coraz większą siłą wzajemnych powiązań pomiędzy różnymi społeczeństwami
i wieloma państwami problemy społeczne występujące dotąd na szczeblu lokalnym (krajowym) stajają się problemami globalnymi

dzięki procesom globalizacyjnym stykają się
ze sobą bardzo różne społeczeństwa,
odmienne etycznie, lecz przede wszystkim kulturowo,
pod względem wyznawanej religii,
posługujące się odmiennymi systemami wartości

na te różnice nakładają się rozbieżności
w postrzeganiu polityki, a przede wszystkim
w rozwoju gospodarczym państw

w tym procesie dochodzi do zjawiska,
które amerykański politolog Samuel Huntington
nazwał „zderzeniem cywilizacji”
(„the cash of the civiliations”),
czyli konfliktów pomiędzy poszczególnymi cywilizacjami rozumianymi jako konglomeraty państw należących do podobnych kręgów kulturowych

podłożem współczesnych konfliktów nie są już spory ideologiczne, jak to miało miejsce podczas zimnej wojny, lecz spory kulturowe,
wynikające z odmienności stykających się
ze sobą kultur: z odmienności religii, światopoglądów, a nawet różnic etnicznych

koncepcja ta stała się aktualna po zamachach
na nowojorskie Word Trade Center
- 11 września 2001 roku

konflikty kulturowe przybierają niespotykaną dotąd skalę m.in. dlatego, że współcześnie możliwy stał się (dzięki globalizacji) bardziej intensywny niż kiedykolwiek kontakt pomiędzy odmiennymi częściami świata i dotąd raczej odizolowanymi od siebie kulturami

dominacja cywilizacji zachodniej zrodziła niechęć, poczucie zagrożenia, a w końcu nienawiść ze strony cywilizacji tradycjonalistycznych, związanych
ze światem islamu

nastąpiła reakcja o niespotykanej dotąd skali
o ile dotychczas terroryzm był związany
z konfliktami wewnętrznymi i ruchami separatystycznymi, o tyle współcześnie
jest on skierowany przeciwko całej „obcej” strukturze społecznej, nie tylko organom państwa, ale i społeczeństwu

Separatyzm działalność mająca na celu wyodrębnienie się określonej grupy narodowej lub etnicznej poprzez oderwanie się określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenie własnego (ewentualnie przyłączenie tego terytorium do innego państwa)

2. Terroryzm

celem działań podejmowanych przez terrorystów jest „sianie strachu”, zastraszenie określonej grupy społecznej (narodu) za pomocą siły lub groźby jej użycia dla osiągnięcia określonych celów politycznych
(terroryzm polityczny)

międzynarodowe organizacje terrorystyczne:

• dążyły do zrealizowania pewnych koncepcji ideologicznych, np. lewicowych:
  Czerwone Brygady we Włoszech, marksistowski Świetlisty Szlak w Peru,
  Frakcja Czerwonej Armii w Niemczech

• prawicowcy:
  Szwadrony śmierci w Ameryce Łacińskiej,
  OAS w Algierii, Contra w Nikaragui

• powiązane z ruchami separatystycznymi:
  IRA w Irlandii Północnej, ETA w Baskonii, Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

• współcześnie dominują organizacje terrorystyczne powiązane z ruchami religijnymi, przede wszystkim z fundamentalizmem islamskim:
  Al Kaida - pierwotnie wspierała ugrupowania walczące z armią radziecką w Afganistanie, obecnie jej celem jest zwalczanie wpływów Zachodu (zwłaszcza USA i Izraela) w krajach muzułmańskich

• podobnie antyzachodnie, a zwłaszcza antyamerykańskie są również:
  libański Hezbollah, palestyńska Hamas,
  Islamski Dżihad

Celem współczesnych terrorystów stają się całe społeczeństwa i ich infrastruktura, a nie tylko przeciwnicy polityczni i określone cele strategiczne (np. bazy wojskowe)

Dla uzyskania rozgłosu i siania terroru nie wahają się podejmować najbardziej radykalnych akcji, pochłaniających tysiące ofiar

Grupy terrorystyczne często są powiązane
z grupami przestępczymi albo wręcz stają się
z nimi tożsame

Organizacje terrorystyczne przekształcają się
w pospolite organizacje przestępcze działające
nie z pobudek ideologicznych, ale po prostu
dla zysku - terroryzm kryminalny
(napady na banki, handel narkotykami,
porwania dla okupu)

Tak samo jak terroryzm, tak i przestępczość zorganizowana stanowi poważne zagrożenia
dla bezpieczeństwa publicznego

Zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego
ze strony grup terrorystycznych
oraz zorganizowanych grup przestępczych płynie
z dwóch źródeł:

(1) w sposób bezpośredni zagrożona jest egzystencja jednostek

(2) dla ruchów terrorystycznych
( i politycznych, i działających tylko dla zysku) terror jest celem samym w sobie i tym samym wpływa pośrednio na bezpieczeństwo społeczne

Zastraszone społeczeństwo jest bardziej skłonne spełnić żądania polityczne terrorystów, podobnie jak zastraszone jednostki biernie poddają się działalności przestępców. Prowadzi to do:

• braku zaufania do organów państwowych,
  do istniejącego ładu społecznego

• anomii, która z kolei może pociągnąć za sobą rozkład całego społeczeństwa

Anomia stan świadomości, w której społeczeństwo nie potrafi wytworzyć systemu wartości i norm stanowiących wytyczne
do działania dla jednostki;
jednostka jest przez to zagubiona, pozbawiona poczucia wspólnoty i jej ciągłości, zorientowana tylko na siebie i przed nikim nieodpowiedzialna

3. Korupcja

Korupcja nadużywanie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści

Korupcja, gdzie w zamian za określone korzyści osoba publiczna wyświadcza komuś przysługę (np. załatwia sprawę trudną do rozwiązania
w zwykłym trybie), niszczy państwo i uderza
w bezpieczeństwo społeczne, ponieważ powoduje nierówny (bo zależy od łapówki) dostęp
do niektórych dóbr

Uwarunkowania i założenia polityki społecznej w Polsce w zakresie
bezpieczeństwa społecznego

Rządowe i pozarządowe programy i inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa społecznego

Ze względu na kompleksowość problemów społecznych muszą być podejmowane również kompleksowe rozwiązania, czyli takie,
które obejmują całość problemu i działań,
a nie tylko ich fragmenty:

(1) w pierwszej kolejności problem społeczny musi być rozpoznany i zdiagnozowany

Diagnoza szczegółowy opis sytuacji, u podstaw którego leżą wszystkie dane tworzące obraz danego problemu

Prognoza naukowo opracowane przewidywania dalszego kształtowania obserwowanych procesów

(2) na podstawie diagnozy i prognozy opracowany zostaje plan

obejmuje on podjęcie decyzji oraz działań
w układzie chronologicznym
- mają albo wywołać zjawiska, które nie zaszłyby samoistnie, albo zapobiec zjawiskom,
które są uważane za niekorzystne i którym należy zapobiegać

do planu należy również: kontrolowanie, monitorowanie i ewentualne korygowanie przebiegu podejmowanych działań i ich konsekwencji

Programy z zakresu polityki społecznej
są w Polsce realizowane przede wszystkim przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Za najważniejsze z nich należy uznać m.in.:

• Krajowe Plany Działań na Rzecz Zatrudnienia, które stanowią element Europejskiej Strategii Zatrudnienia
  - np. „Krajowy Plan Działań
  na rzecz Zatrudnienia na lata 2009-2011”

• „Program Uczenia się przez Całe Życie”
  - program przewidziany na lata 2007-2013
  i finansowany przez UE - głównym założeniem jest wspieranie zawodowej i edukacyjnej mobilności obywateli oraz rozwój poradnictwa zawodowego na ich rzecz poprzez szereg działań szkoleniowych i edukacyjnych

• „Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”

• „Program Aktywna Kobieta” - program mający na celu zwiększenie wskaźnika zatrudnienia kobiet

• „Powrót osób bezdomnych do społeczności” - program, w ramach którego postulowano podjęcie działań osłonowych wobec osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
  z powodu bezdomności

• „Krajowy Program Wychodzenia
  z Bezdomności i Rozwoju Budownictwa Socjalnego na lata 2009-2015”

• „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu” - program skierowany do osób zagrożonych marginalizacją społeczną

• „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”
  - program służy wspomaganiu gmin w zakresie dożywiania dzieci i zapewniania posiłku osobom, które są go pozbawione

• „Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie” - obejmuje działania zapobiegające przemocy w rodzinie

26

---