061614
68

164

spoczywał w ręku jednego, a ten jeden miał wolę silną i wiedziałby czego ma chcieć i jak przyjść do tego coby chciał. Zaś wojsko byłoby pod rozkazami kilku, z których kaźden musiałby słuchać drugiego, skoroby tak postanowił ten, coby rządził — to byłby i ład w kraju, i wojna byłaby szła le-piój, bo kaźden z dowodzących byłby się bał, ażeby go nie prześcignął drugi, we względach rządzącego i w miłości współziomków.

Jasiek. A jakby taki dowódzca nie posłuchał? Cóź byłoby?

Stan. Zostałby zastąpionym przez innego, a oddany pod sąd. Albo od dowództwa prędko i stanowczo usunięty.

Młyn. Taką rzeczą dobra była dyktatura !

Stan. Gdyby dyktator był zrozumiał chęci i potrzeby narodu, nietylko byłaby dobrą, ale konieczną. W wojnie, zwłaszcza w wojnie z dużo silniejszym, tylko silny, bardzo silny rząd, może naród ocalić. Polska była już krajem wielkim, kiedy uzyskała swobody, które rząd ograniczyły. Lecz Polska trudnoby się była stała państwem potężnym, bez samowładnego prawie Bolesława Chrobrego. Tak wszystko dobre w swoim czasie. Rozumna wolność dobra zawsze, gdzie porządek ustalony, gdzie chodzi o przywiązanie do rządów narodu. Ale naród powstający, ucierający się z przemocą, musi ulegać jednemu, coby nim umiał dobrze zakierować. Albo upaść musi.

Jasiek. Więc cóź robił nowy wódz Skrzynecki ?

Stan. Niezgadłbyś wcale. Pisywał do Dybicza o układy pokoju.

Jasiek. Co ty mówisz? Wszakże on zależał od rządu, a rząd podobno od sejmu. Czy to sejm i rząd takie dał mu polecenie ?

Stan. Nie. Sejm ogłosił bezkrólewie. Car rząd w Polsce uważał za buntowniczy, zaś wojsko Polskie pod Grochowem wprawdzie się dzielnie biło, ale gdyby było nawet zniosło zupełnie armię Dybicza, nie byłaby się jeszcze podobno czuła Moskwa tak bardzo upokorzoną, aby przyjmowała za łaskę warunki pokoju. A że tego jeszcze nie było, że Dybicz z wojskiem stał nie daleko Warszawy, więc odpowiedział, że pokój natenczas tylko za możliwy uważa, jeżeli Polacy zdadzą się na łaskę cara. To zabrało znowu kilku tygodni czasu. Dybicz sobie pomyślał, że kiedy się Polacy nie poddają, trzeba siłą zająć Warszawę. I zaczął posuwać wojsko ku Rykom po nad Wisłą, aby tam postawiło most na rzece, iżby mógł przejść z wojskiem. Wówczas przypomniał sobie Skrzynecki, że był wodzem wojska Polskiego, że powinien temu przeszkodzić.

Jasiek. To można tak pośród wojny stać kilka tygodni bezczynnie, jeden naprzeciw drugiego i nie bić się?

Stan. Zdarza się to, lecz przy tern jest zwykle szkoda, przynajmniej z jednój strony. Zapał żołnierza ostyga, zapasy zmniejszają się bez pożytku, bowiem utrzymanie wojska bardzo wiele kosztuje. I wojsko to nawet nie wiele wypocząć może, bo służba w czasie wojny zawsze uciążliwa.

Kraj taki, jak Polska kongresowa, nie mógł długo opędzać potrzeb wojny. Spostrzegli to nakoniec i rząd i Skrzynecki. Właśnie generał Dwernicki parę razy poraził szczęśliwie Kreutza.

W Puławach, pod Kurowem potrzepał Moskali i zagnał się za nimi aż do Lublina. Postanowiono posłać go na Wołyń i Podole, aby dawnićj zabrane Polskie kraje związać z powstaniem.

Lecz na ten cel wiele sił odłączyć nie było można. Trzeba było przeszkodzić Dy-biczowi przejścia przez Wisłę i zajęcia jeszcze kawałka kraju, który dotąd swojemi zapasami podtrzymywał wojnę.

Z wielką ostrożnością i zręcznością zabrano się do dzieła. Dybicz posunąwszy się na południe zostawił blisko Warszawy dwa oddziały, jakby na straży.

O milę od Warszawy znajdował się w obozie oszańcowanym generał Geismar, z oddziałem sześciotysięcznym. Trzy mile