CCF20120401019

Rozdział 4

JĘZYK

Jeden z moich studentów, który wiedział, o czym ma traktować niniejszy rozdział, jako tytuł dla niego zaproponował: „Diderot, nie Derrida”. Propozycja wydała mi się kusząca, szczególnie dlatego, że jestem niemal całkowicie pewien, iż profesorowie wymagają od studentów lektury dzieł niewłaściwych Francuzów. Jednak, jak widzicie, odrzuciłem tę sugestię z dwóch powodów. Po pierwsze, byłoby to zbyt efektowne. Ważniejsze jednak, że nie piszę tu o żadnym z tych myślicieli. Gdybym użył takiego tytułu, ich nazwiska służyłyby jedynie jako metafory dwóch różnych postaw wobec języka. Jest jeszcze coś, co nie pozwala mi używać nazwisk w metaforyczny sposób. Diderot jest jednym z kilkudziesięciu pisarzy oświeceniowych, których postawę wobec języka zamierzam przeciwstawić postawom „postmodernistycznym”. Podobnie Derrida jest tylko jednym z wielu kojarzonych z myślą ponowoczesną. Lepiej więc odrzucić zwodniczą propozycję aliteracji.

W każdym razie mam nadzieję, że kiedy będziecie kończyć lekturę tego rozdziału, jasne już będzie, dlaczego oświeceniowe rozumienie języka jest bardziej pożądane niż postmodernistyczne, zdrowsze i daleko bardziej użyteczne dla nas w przyszłości.

1 Okres nazywany Oświeceniem' jest także nazywany ,{wiekiem prozy”. Nie oznacza to, że proza była wyna-

In/.kicm XVIII wieku. Wiadomo, że pierwsze rozprawy powstały kilkaset lat przed Oświeceniem. Niektórzy liczeni za pierwszą „gazetę” i zarazem wczesny przykład rozprawy uważają pisma Włocha Pietra Aretino, który Urodził się w 1451 roku, zaledwie kilka lat przed wynalezieniem druku za pomocą ruchomej czcionki. Aretino wcześniej niż ktokolwiek docenił znaczenie prasy drukarskiej jako narzędzia rozgłosu i regularnie publikował oszczerstwa, antyklerykalne obsceniczności, oskarżenia I własne opinie. Wszystko to stało się częścią tradycji dziennikarskiej i jest spotykane również dzisiaj. Większość badaczy wskazuje jednak na Michela de Montai-gne’a jako pierwszego (a jeśli nie, to najlepszego) autora eseju osobistego. Urodzony w 1553 roku, Montaigne hyl wynalazcą tej formy wypowiedzi - sposobu zwracania się do czytelnika oraz użycia pierwszej osoby - dzięki której jednostka mogła bezpośrednio zwracać się tak do odbiorcy, jak i do potomności. O pozycję pierwszego i jednego z najbardziej wpływowych myślicieli piszących j prozą rywalizuje z Montaigne’em Francis Bacon, uro-{ilzony w 1561 roku Anglik, który uczyni! z eseju potężny instrument propagujący znaczenie działalności na-| ukowej.

Istnieją inne przykłady znakomitej prozy, zwłaszcza z wieku XVII, między innymi esej Aeropagitica Johna Miltona (pierwotnie była to mowa wygłoszona w parlamencie). Jednak to zdobycze XVIII wieku spowodowały wzrost znaczenia i udoskonalenie eseju, który stał się jednym z uznanych gatunków literackich. Te osiągnięcia to rozwój nauk, standaryzacja języków narodowych^-(która wyprzedziła powstanie państw narodowych), coraz powszechniejsze stosowanie druku i towarzyszący temu wzrost liczby ludzi potrafiących czytać, spadek znaczenia łaciny oraz zmniejszenie się wpływu Kościoła i jego retorycznych tradycji.

67