10380 img007 (13)

AUGMENTATIVUM

normy językowej. Wydziela się kilka typów archaizmów, w zależno")¹    '

jakim zakresie określony element językowy różni się od wspoli ¹ '

Archaizmy fonetyczne to dawne brzmieniowe posłań im¹¹"¹' ociec, uźrzeć, mołwić, wiesna, bohatyr. Ar chaizmy fleksyjnc nddnM ¹

sposoby odmiany wyrazów, np. zrobił bych, dowiewa się, dwie niewi.........

krwie, (do) ziemie, znan. Archaizmy słowotwórcze olita ' sposoby tworzenia wyrazów, np. zbrodzień, morderz, zwycn; w' • Archaizmy składniowe to albo odmienne od używanych d/i" ¹¹ 1 zespolenia, np. iże, azaż, aczkoliciem, i przyimki, np. gwoli, k, albo na konstrukcje syntaktyczne, np. postawą nie dochodził ojca; są tu ‘

smowiona oćcem świętym; poczęli wszemu ludu powiadać, rzekąc, i;< ........^.

słyszeli. Archaizmy leksykalne obejmują wyrazy, które wyn/U ■

z użycia, np. sampierz 'przeciwnik’, rucho 'szata', otrok 'młodzieniec .......»<•

sobie wyobrażać sobie’, archaizmy frazeologiczne obejmują Ib' "

dziś stałe połączenia wyrazowe, np. wziąć kogoś na szable, kinul.....^. 'M

Najtrudniejsze do rozpoznania są archaizmy znaczeniowe ■ ^1,1 '• • znaczenia wyrazów do dziś używanych, np. liszka 'lisica’, list b " 'zachowujący miarę, kształtny’, grzeczny 'stosowny, odpowiedni . /" 'przebić mieczem, szablą'.

Oddzielną grupę tworzą tak zwane archaizmy rzeczowi’, i • • "•* odnoszące się do przedmiotów (rzadziej zwyczajów, czynności), które w • i"^,b • już nie istnieją (nie występują). Wyrazy te są więc dziś nieobecne ■ >'¹ języku nie z powodu zmiany normy językowej, lecz z przyczyn po/n.ji, • Takimi archaizmami rzeczowymi są np. wyrazy misiurka, końca /"'id

Współcześnie archaizmy są przede wszystkim źródłem archuizm'|l ły»** utworów literackich (rzadziej publicystycznych) i wówczas są używitiic "» buli Należy jednak uważać, by stosując je, nie popełnić anachronizmu i np nu wyrazu szesnastowiecznego w tekście stylizowanym na wczesne średnim' h 1** - odwrotnie - nie przypisać językowi bohatera okresu baroku fonu p i I "" które wyszły z użycia w późnym średniowieczu.

Zdarza się też posługiwanie się archaizmami (głównie leksylmhiy ml tekstach współczesnych dla nadania im walorów stylistycznych i|b* książkowości lub podniosłości (zasadza się to na słusznej obserwacji " > wychodzące z użycia nabierają takich właśnie wartości stylistycznych i li n «" stylistyczny powinien być stosowany z umiarem i nie może dotyczyć IcM tematyce codziennej. Posługiwanie się określeniami jako że, onegdaj. nll*i l u sprawozdaniach sportowych razi, jest manieryczne i świadczy o nicnpmm • normy stylistycznej współczesnej polszczyzny. Nieświadome po/duplu iinlrt archaizmami jest usterką językową.

Drugie, mniej rozpowszechnione, znaczenie terminu archaizm lu uli U dawnego systemu językowego występujący do dziś jako relikt (najczę/u n | w •" recesywny) w polszczyźnie, wchodzący w skład jej normy. Takie un leil określa się mianem wyjątków, nie odczuwa się jednak ich archaiczności llą i na przykład formy: rękoma, w ręku, oczyma, w Niemczech, wykonymi płazem, mądrej głowie dość dwie słowie. To znaczenie terminu archaizm c > się przede wszystkim w fachowej literaturze językoznawczej. (A.M i

AUGMENTATIYUM p. ZGRUBIENIE.

BIERNIK

lillfiRNEK jest czwartym przypadkiem deklinacji. Rzeczowniki, zaimki • iii 'u, liczebniki główne i zbiorowe użyte w tej formie fleksyjnej pełnią ■h»V'<ciej funkcję dopełnienia bliższego; pozostałe części mowy (przymiotniki, |(l*i nimków, imiesłowy przymiotnikowe) pełnią funkcję określeń (przydawek) ■toiow nadrzędnych, i "i my odmiany

| * deklinacji rzeczownikowej swoistą końcówkę -ę mają tylko rzeczowniki żeńskie

Łt....../.one w M. Ip na -a, -i oraz męskie (odmieniające się w Ip jak rzeczowniki

im lnu samogłoskowe) zakończone w M. Ip na -a, np. ciocię, czapkę, lampę, maskę, i'in trąbę, wodę, zjawę, żmiję; artystę, atletę, banitę, poetę, wierszokletę. Wyjątkiem *u i /eczownik żeński pani, który ma końcówkę -ą (panią).

l'i>/.ostałe rzeczowniki nie mają odrębnych końcówek biernika: w zależności od Iłiiwy morfologicznej i/lub znaczenia przyjmują w odmianie albo formę lliiiimwnika, albo dopełniacza.

I' minę fleksyjną biernika równą mianownikowi mają:

I. W liczbie pojedynczej:

u) rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w M. Ip na spółgłoskę, np. fci/u/iim maść, usłyszeliśmy pieśń, wywietrzyliśmy sień, przezwyciężyłem słabość, f transportowano ciecz, popełniono grabież, zaszczepić mysz, przynieść radość;

Itl wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego, np. wybierał radio, tresuję , P">mię, umieszczamy motto, wyciśnięto piętno, usunął znamię, czekać na lato;

u) rzeczowniki męskie nieżywotne (oprócz grup wymienionych niżej, w pp. 1 l iii np. obsługujesz komputer, sprzedajmy rower, wybrano program, nagrywam ♦mu rrt, podlej jesion.

'i. W liczbie mnogiej wszystkie rzeczowniki niemęskoosobowe, np. zapraszamy , mii¹, obserwujcie kormorany, przenoszę bagaże, pielesz grządki, fotografuję lilnlti. Formę fleksyjną biernika równego dopełniaczowi przyjmuje pewna część lim oiwników rodzaju męskiego zakończonych w M. Ip na spółgłoskę, a mia-luwleie:

I. W liczbie pojedynczej:

a) wszystkie rzeczowniki żywotne, np. widzę komara, kota, łososia, nosorożca, śimiu, słowika, szczupaka, szpaka, węgorza, wołu, bawołu;

l>) rzeczowniki będące nazwami osób zmarłych, straszydeł, istot nadprzyro-limiych, fantastycznych itp., np. widzieliśmy nieboszczyka, topielca, trupa, mmyka, upiora, wampira, wisielca; namalował anioła, diabła, ducha, Immoludka, skrzata;

e) rzeczowniki nieżywotne będące nazwami tańców, np. tańczono poloneza, "ilru, fokstrota, slow-foxa, nazwami większości gier, np. grać w badmintona, w '•ulżą, w preferansa, w hokeja, wyrobów fabrycznych, np. oglądać mercedesa, ■•ąnilić papierosa, nazwami figur szachowych i kart, np. wziąć pionka, króla, • •dęta, skoczka; nazwami wielu potraw, owoców i grzybów, np. zjeść gołąbka, tmmburgera, kotleta, rolmopsa, śledzia marynowanego, loda, chipsa, ananasa, '•■111(1110, ogórka, pomidora; znaleźć koźlarza, muchomora, podgrzybka, rydza, minrdza.

uwiifja: W nazwach potraw, ciast, kwiatów, owoców, grzybów, roślin, niektórych ■gurtów itp. biernik może być także równy mianownikowi, np. zjadł kotleta || ' ugotował kalafiora \\ kalafior, kupił ananasa || ananas, przy czym w pol-■r/.yźnie potocznej typowy jest B. = D., a w odmianie staranniejszej B. = M.

d) rzeczowniki nieżywotne w składzie utartych związków frazeologicznych nadrzędnym czasownikiem mającym rząd biernikowy, np. dać/dostać klapsa;