104 105

Przeprowadzając badanie źrenic na zbieżność poleca się choremu patrzeć na palec, który zbliżamy do jego nosa, a na nastawienie — poleca się choremu patrzeć daleko, a następnie szybko blisko.

Do badań specjalnych należy badanie ostrości wzroku, dna oczu i pola widzenia. Badanie dna oczu, łatwo dostępne dzięki wprowadzeniu nowoczesnych oftalmoskopów, powinno być przeprowadzane rutynowo, zwłaszcza u chorych z nadciśnieniem tętniczym oraz z cukrzycą.

Uszy. Przy badaniu narządu słuchu zwraca się uwagę na małżowiny uszne, wydzielinę z ucha, słuch i w razie potrzeby przeprowadza się badania specjalne.

Małżowiny uszne duże, odstające, niekształtne oraz zrosłe w dolnej części ze skórą twarzy są niekiedy objawem zwyrodnienia. W skazie dnawej w małżowinach często umiejscawiają się guzki dnawe (tophi arthritici, ryc. 49), a w płatowym zapaleniu płuc niekiedy opryszczka (herpes auricularis). W twardzinie skóry małżowiny uszne są ścieńczałe. W chorobach narządu oddechowego oraz krążenia przebiegających z utrudnieniem oddychania na małżowinach stwierdza się sinicę.

Ryc. 49. Guzki dnawe w małżowinie usznej (wg Copemana).

W zapaleniu ucha środkowego z przebiciem błony bębenkowej stwierdza się wydzielinę wyciekającą na zewnątrz, a w ostrym zapaleniu prócz tego bolesność wyrostka suteczkowatego.

S ł u c h w sposób najprostszy bada się oznaczając po każdej stronie odległość, z której badany słyszy chód zegarka, a także czy dobrze słyszy przy przyłożeniu zegarka bezpośrednio do kości czaszkowych.

Nos. Przy badaniu nosa zwraca się uwagę na jego kształt, symetrię jego budowy, barwę skóry, drożność, zachowanie się nozdrzy podczas oddychania i na wydzielinę z nosa. W razie potrzeby przeprowadza się badania specjalne.

Zniekształcenia nosa mogą być pochodzenia urazowego. Kształt siodełkowato-wklęsły nasuwa na myśl kiłę wrodzoną lub nabytą. Cienki, wydłużony nos jest objawem częstym w zapaści. Duży, rozdęty, czerwonawosiny nos z rozszerzonymi w jego skórze drobnymi naczyniami krwionośnymi jest znamienny dla alkoholików. Nos matołków jest szeroki, spłaszczony, jego podstawa zapadnięta wskutek niedorozwoju kości klinowych.

Barwa nosa jest blada w niedokrwistości różnego pochodzenia, zasiniona w chorobach wiodących do sinicy.

Drożność nosa. Choroby nosa (skrzywienia przegrody, polipy i inne) mogą zmniejszać jego drożność. Zmusza to do oddychania przez usta, a takie oddychanie usposabia do powstawania nieżytów górnych dróg oddechowych, ponieważ wdychiwane powietrze nie pozbywa się w dostatecznej mierze kurzu ani się nie ociepla.

W celu stwierdzenia utrudnienia oddychania przez nos zaciskamy palcem jeden z otworów nosa i polecamy badanemu oddychać przez drugi otwór. W razie zmniejszenia drożności nie zaciśniętego otworu wyraźnie stwierdza się utrudnienie oddychania. W ten sam sposób bada się następnie drugi otwór nosa.

W przypadkach znacznej duszności, szczególnie w dychawicy oskrzelowej, w oddychaniu biorą udział skrzydła nosa.

Wydzielinęznosa bada się co do jej ilości, zawartości w niej śluzu, ropy, krwi i co do jej woni. Badanie to nie wchodzi w ramy tej książki.

Jama ustno-gardłowa. U ludzi zdrowych usta są zamknięte. W stanach chorobowych czasami spostrzega się, że usta są stale na wpół otwarte, chociaż na zlecenie lekarza badany może usta zamknąć; zamyka je także podczas połykania śliny. Najczęściej przyczyną lej nieprawidłowości jest utrudnienie oddychania przez nos wskutek skrzywienia przegrody nosowej, przerostu dolnej muszli, obecności polipów w nosie, przewlekłego nieżytu nosa, znacznego przerostu migdałków odsuwających ku tyłowi i ku górze podniebienie miękkie, wyrośli gruczołowatych w jamie nosowo-gardłowej, ropnia pozagardłowego itp. Często z na wpół otwartych ust wycieka jasna, lepka, ciągnąca się ślina.

W jednostronnym porażeniu nerwu twarzowego oraz w porażeniu połowiczym stwierdza się wykrzywienie ust, zwłaszcza podczas ruchów twarzy: kąt ust po stronie porażonej jest obniżony i zbliżony do linii pośrodkowej ciała; wargi po tej stronie są cienkie, po drugiej stronie wydają się grubsze, a usta z lekka otwarte. Charcot trafnie porównywał to zachowanie się ust z wykrzyknikiem.

Badanie jamy ustno-gardłowej musi uwzględnić poza tym wargi, policzki, dziąsła, zęby, język, podniebienie twarde i miękkie, migdałki i ścianę gardła.

Wargi. Oglądaniem warg stwierdza się w odpowiednich przypadkach wady rozwojowe, np. wargę zajęczą (labium leporinuin), opryszczki [herpes labialis w płatowym zapaleniu płuc), suchość i popękania u chorych wysoko gorączkujących a niedostatecznie pielęgnowanych, nadżerki trudno gojące się w kątach ust, zanik błony śluzowej warg w zespole Plummera-Vinsona. W akromegalii obie wargi, zwłaszcza dolna, są grube, w twardzinie skóry, na odwrót, bardzo cienkie i nieruchome. U matołków często jest zgrubiała dolna warga.

Błona śluzowa warg i jamy ustnej w akromegalii i w obrzęku śluzowatym jest zgrubiała, w przypadkach ogólnej sinicy jest zasiniona, w niedokrwistości blada. W cisawicy, a także w sprue, nieraz stwierdza się na błonie śluzowej warg, dziąseł, policzków i języka brunatne plamki.

U chorych wysoko gorączkujących, a także w ciężkiej cukrzycy, w mocznicy azotemicznej błona śluzowa warg i jamy ustnej jest sucha, nieraz popękana, pokryta pleśniawkami.

W odrze w początkowym okresie — na 2—3 dzień choroby — stwierdza się na błonie śluzowej policzków naprzeciwko pierwszych zębów trzonowych bardzo znamienne dla tej choroby plamki K o p 1 i k a. Są to sinawobiałe punkciki

105