64117 IMG93

tylko lo, co można było wydrukować na sprzęcie, który byl do dyspozycji, i_ę. |P decydowała na pr/yklad o sposobach stosowania ilustracji (częściej o ich br(ik!'*\j czcionki, doborze proporcji elementów tekstu, Przez pewien czas obie Icchno^ łj? kopiśmienna i diuk funkcjonowały równolegle, po czym zawód skryby zagm^ S^|Q: u (O jednak proces natychmiastowy: w XVII w, doszło, z różnych przyczyn sp_nk'^c by! wręcz do porzucenia druku na rzecz rękopisów, a ostatnie scriptoria w klns%_;1 rtyc),

(jonowały do końca XVIII w. (Cłombiowski, Szwejkowska I971.S. 160],    ¹W*

Pomimo swojej innowacyjności, książka drukowana mc mogła jednakie innych potrzeb charakterystycznych dla nowej nauki, takich jak wzrost tempa r mnogość form działalności oraz międzynarodowy charakter, Polrzeba nowej f₀/'% blikacji zaznaczyła się na począlku XVII wieku, najpierw w formie rozwoju kom? ? to naukowej opartej na sieciach współpracy personalnej, tworzonych w wyniku córa? ^acJi szych podróży uczonych do osrodkow badawczych i bezpośrednich spotkań z kn| rozwoju czytelnictwa oraz wymiany listów, co umożliwiły nowo powstające ushmf^i, !twve.    ⁸p°cz.

listy stały się ważnym medium komunikacyjnym w społecznościach związanych wolucją naukową i dwóch powodów. Po pierwsze były prekursorem naukowego artvk !** w czasopiśmie; role artykułów, publikowanych w pierwszych periodykach naukom pełniły listy, przygotowane do druku przez redaktora, Po drugie, były one kopio w wielu egzemplarzach i rozpowszechniane między uczonymi i zainteresowanymi _an_v ^lllc rami, co nieco przypomina dzisiejsze listy dystrybucyjne poczty elektronicznej. Niektó °* uczeni specjalizowali się w kompilacji tych pism naukowych, wykonując zadania raczy wiedzy".

Komunikacja bezpośrednia była następnie instytucjonalizowana w formie organiz_ONV nych towarzystw naukowych, takich jak słynne The Royal Society w Londynie. Popizć towarzystwa naukowe rozpowszechnianie listów o treści naukowej i technicznej zosta|₀ zinstytucjonalizowane w formie oficjalnych zestawów informacji (biuletynów), wydawa nych przez towarzystwo i rozsyłanych do ich członków.

The Royal Society of London powstało w 1660 r„ utworzone przez grupę uczonych spotykający ch się już wcześniej regularnie dla dysput filozoficznych. We Francji kardynał Riclielieu utworzył w 1635 r. Acadćmie Franęaise, która zajmowała się poprawnością języka francuskiego, Paryska Acadćmie des Sciences, formalnie założona w 1666 r„ po. w stała jako kontynuacja stałych spotkań uczonych w bibliotece królewskiej [Ratajewski 1993. s. 89). Byl to tylko początek ruchu służącego tworzeniu instytucji, zwykle pry. walnych, często narodowych, skupiających uczonych i ludzi oświeconych; powstały one niemal we wszystkich krajach europejskich⁷, również w Polsce,

Zmiany zachodzące w europejskiej nauce w XVI i XVII wieku: stosowanie nowych metod badawczych, rewolucja naukowa, utworzenie sieci komunikacji naukowej i zakładanie towarzystw naukowych, tworzyły warunki do powstania nowego nośnika informacji i komunikacji, jakim jest czasopismo naukowe. Na początku roku 1665 r. ukazał się w Paryżu pierwszy numer czasopisma Journal des Sęavans", opublikowany przez Denisa dc Sallo (1626-1669). Pismo zawierało głównie recenzje książek opublikowanych w Europie. Poza tym publikowano w nim dyskusje naukowe i raporty z badań oraz z od-

' Kolejne towarzystwa i akademie nauk powstawały we Włoszech (1683), Rosji (1723), Szwecji (1739), Szkocji (1783), Irlandii (1785), Holandii (1808). Na ziemiach polskich w 1743 r. powstało w Gdańsku Towarzystwo Przyrodnicze; w 1.1800-1831 działało Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk w Warszawie, ktorego działalność kontynuuje od 1907 r. Towarzystwo Naukowe Warszawskie; od 1815 r, działało Towarzystwo Naukowe Krakowskie, z którego w 1872 r. powstała Akademia Umiejętności; od 1820 r. istnieje Towarzystwo Naukowe Płockie; od 1827 r. działało Radomskie Towarzystwo Naukowe; od 1851 r. działa Towarzystwo Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; od 1857 r. funkcjonuje Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk; 1875 r. to data powstania Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

byłych konferencji, W tym samym, 1665 r„ pochodźmy z Hremy Henry Oldenburg fok. 1619*1677), sekrefnr/ The Royal Socicly of l.ondon utworzył c/aiopisino „1'hilosopliical I ruiisnction* of (lic Royal Socicly of London", które pigmej poslu/ylo Isaacowi Ncwlo-nowi do ogłaszania swoich odkryć, Ostatnie dziesięciolecia XVII * przyniosły pewną liczbę podobnych przedsięwzięć', realizowanych zarówno przez towarzystwa naukowe (na podobieństwo „Philosopltical Transactions") jak i przez osoby prywatne I wzorowane na „Journal des Sęavans"), Jak pisze John Mackcnzic Owen, tych /mian mc mo/na jednak nazywać rewolucyjnymi; dotyczyły one nieco ponad 20 tytułów, zwykle efemeryd :,/yb* ko kończących swój żywot (Owen 2007, s. 33). Taka sytuacja trwała do drugiej połowy XVIII w., gdy w lalach 1750-1790 powitały 422 nowe tytuły czasopism. Wzrost ten stal $ję ówcześnie powodem narzekań na zalew literatury naukowej, mc zawsze najwyższej jakości, przypominających współczesne wypowiedzi [Linde 2006, s. 16),

Nawet po stu latach od opublikowania pierwszego zeszytu ,,1’liisopliical Transactions" czasopisma naukowe nic osiągnęły poziomu rozwoju wystarczającego do pełnego zaspokojenia potrzeb uczonych europejskich w zakresie komunikacji naukowej. Czas oczekiwania na publikację był bardzo długi, często ponad roczny, szczególnie w redakcjach czasopism akademickich, które zapewniały kontrolę jakości, Kłopotliwe było utrzymywanie nadzwyczaj szerokiego zakresu tematycznego tych czasopism. Rozwiązaniem było tworzenie czasopism specjalistycznych, o coraz węższym zakresie, zawierających materiały różnego rodzaju, pochodzące z wielu źródeł i szybciej publikowane. Pierwsze specjalistyczne czasopisma powstawały dla bzyki, chemii i botaniki: zawierały artykuły, korespondencje, tłumaczone wyjątki z innych źródeł, recenzje książek.

Odzwierciedleniem rozwoju nauki i jej umocnienia instytucjonalnego w uniwersytetach w XIX w, byl wyraźny wzrost liczby publikacji, zarówno w sensie liczby czasopism, jak

1    publikowanych w nich artykułów. Oblicza się, że w tym stuleciu opublikowano około

2    min artykułów naukowych (Vickcry 2000, s, 123). Musiało to prowadzić do powstania dobrze zorganizowanego systemu rozpowszechniania informacji naukowej, składającego się z instytucji naukowych, wydawców komercyjnych i bibliotek naukowych. Powstało także zapotrzebowanie na wyspecjalizowane usługi informacyjne, takie jak bibliografie, roczne przeglądy, czasopisma przeglądowe, a w końcu czasopisma abstraktowc i indeksowe⁹ (forma „uczasopiśmiennicnia" bibliografii). W połowie XIX w. powszechne stało się umieszczanie bezpośrednich odsyłaczy bibliograficznych do wcześniej opublikowanych materiałów. Przez cały XIX w. monograba naukowa pozostała jednak głównym sposobem rozpowszechniania nowych teorii naukowych [Evans, James 2008, s. 399), ustępując ostatecznie miejsca artykułom naukowym.

Oświeceniowe podejście do nauki utrzymało się praktycznie aż do XX wieku. Wówczas pojawiły się pierwsze oznaki dezintegracji tego stabilnego, choć niedoskonałego systemu. Pierwszym powodem rozpadu wielowiekowych stosunków byl nadzwyczaj gwałtowny wzrost ilości prowadzonych badań naukowych, który nastąpił w trakcie i zaraz po II wojnie światowej¹⁰. Wiedzy naukowej przybywało, dokonywano nowych, ważnych odkryć, które umożliwiały tworzenie nowych wynalazków technicznych. Spowodowało to równic gwałtowny wzrost liczby przygotowywanych publikacji, które nie mogły

"Na przykład w 1668 r. w Rzymie powstało czasopismo „Giomalt dclcllernti tTIlalia", a w Niemczech (w Lipsku) przez sto lat, od 1682 r. wydawano „Ada Erudiloruin”, W Polsce wydawane były: warszawski „Pamiętnik Historyczno-Polityczny” (1782-92) i krakowski „Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych” (1784-85).

^<f Pierwsze abstrakty pojawiły się jednak duto wcześniej, znane były nawet w średniowieczu.

^1,1 Okres ten, oprócz nadzwyczajnych cierpień, śmierci i zniszczeń byl także czasem nadzwyczajnego rozwoju nauki i techniki. Z punktu widzenia nauki Warren Wcavcr wskazywał na dwa zasadnicze osiągnięcia: rozwój nowych maszyn cyfrowych i powstanie interdyscyplinarnych zespołów badawczych (Weaver 1948). Jak to wykażę w dalszej części książki oba Ic osiągnięcia są dla nauki bardzo istotne aż do dzisiaj.

11