104064368457125503482193257033204207042 n

308 Praktyki krytyczne

naucza. Kropka. To wszystko]¹’. Literatura nie jest bytem niezależnie istniejącym, analizowanym przez badacza, tylko wytworem akademickiej praktyki dyskursy wnej, w którą badacz jest zaangażowany.

Tak brzmi zatem moja trzecia hipoteza: badania kulturowe to w istocie zakamuflowany powrót do niedokończonych projektów strukturalizmu, w którym na pierwszy plan wysuwa się jego zaniedbane dotąd aspekty. Pozwolę sobie jednak przypuścić, iż. ta hipoteza będzie nawet mniej popularna od dwóch pozostałych.

Dlaczego badania kulturowe mają być obszarem rozwoju w humanistyce? Ich powstanie, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, zdaje się w pewnym sensie logiczną konsekwencją zastosowania literackich metod badawczych do szerokiej gamy tekstów i przedmiotów niciiterackich. Chciałbym jednakże na zakończenie postawić bardziej ogólne pytanie o początki badań kulturowych, rozwijając niektóre myśli Billa Rcadingsa, wybitnego młodego badacza, który zginął tragicznie w katastrofie lotniczej wiosną 1994 roku. Readings ukończył książkę, którą nazwał The University Beyond Culture [Uniwersytet poza kulturę], ale wydawcy zdecydowali się nadać jej bardziej dramatyczny tytuł Universily in Ruins [Uniwersytet w ruinie]¹*. Dowodzi w niej, że ostatnie zmiany w idei zarządzania uniwersytetem umożliwiły powstanie badań kulturowych. Ujmując rzecz najprościej, uniwersytet Kanta oparty był na jednej zasadzie regulującej, zasadzie Rozumu. Humboldt i niemieccy idealiści dali nam uniwersytet nowoczesny, Uniwersytet Rozumu zastępując Uniwersytetem Kultury, instytucją, której celem było nauczanie połączone z prowadzeniem badań - instytucją, która zaistniała, by wytwarzać i wpajać narodową samowiedzę, formować wykształconych obywateli przepojonych kulturą narodową. Kultura stanowiła tutaj cel uniwersytetu, przejawiający się choćby w rc-

*’ Roland Barthes, S/Z, przeł. Michał Paweł Markowski i Maria Gołębiewska. Warszawa: Wydawnictwo KR. 1999; oraz Reflesions sur un manucl. w. LEmeignement de ta litterature, red. Serge Dubrovsky i Tzvctan Todorov, Paris: Plon, 1969, s. 170.

" Bill Readings, The University In Ruins, Cambridge, MA: Harvard Uni-versity Press, 1996.

produkowaniu człowieka kultury uosobionego w postaci profesora - daje to rację bytu takim anegdotom, jak ta o wdowie nagabującej wykładowcę akademickiego podczas pierwszej wojny światowej: „Młody człowieku, dlaczego nic jesteś we Francji, by wałczyć w obronie cywilizacji?” „Szanowna Pani - pada w odpowiedzi -ja jestem cywilizacją, w obronie której oni walczą”.

Takie właśnie pojmowanie uniwersytetu jako Uniwersytetu Kultury pozwoliło literaturoznawstwu przejąć główną pozycję od filozofii, która dominowała w Uniwersytecie Rozumu. Kardynał Newman napisał w Idei uniwersytetu, że to „za sprawą wielkich autorów zbiorowości spajane są w jedność, charakter narodowy zostaje określony, lud przemawia, a przeszłość i przyszłość, Wschód i Zachód mogą się ze sobą komunikować”'*. Celem tradycyjnego uniwersytetu było nic tyle propagowanie jedności wiedzy (rzadko taką jedność propagowano), ile jej reprezentowanie: reprezentowanie przy pomocy szerokiego wachlarza instytutów, zajęć i tym podobnych.

Wraz z globalizacją kapitału zmalała istotność kształtowania podmiotów narodowych, wytwarzania kulturalnych obywateli; w konsekwencji cele edukacji w duchu sztuk wyzwolonych straciły na znaczeniu, a Uniwersytet Kultury ustąpił - przynajmniej w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii - czemuś, co Jon Cook nazywa tcchnouniwersytctcm, a co ja i Bill Readings nazwalibyśmy najprościej Uniwersytetem Doskonałości. Taki uniwersytet nie ma żadnego konkretnego celu poza troską o to, by jego poszczególne części funkcjonowały doskonale - doskonałość staje się wskaźnikiem pozbawionym treści, dopuszczającym homogenizację i kontrolę biurokratyczną. Od wszystkich jednostek uniwersytetu można zażądać demonstracji doskonałości, i skoro taka demonstracja przybiera formę ocen i rankingów, wszystkie można ze sobą porównać, nawet jeśli zajmują się różnymi typami aktywności: doradzaniem studentom, konserwacją budynków, zbieraniem funduszy, nauczaniem historii. Tech-nouniwersytetowi, według opisu Jona Cooka, zdają się raczej przyświecać pewne konkretne cele, jak choćby przetwarzanie

^lł John Henry Newman, The Idea of a Unlversity, London: Longmans, Grccn 1926, s. 193.