11084 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 09

.09

oóa\<

O

o

At»p

a

Rozdział 3

Jak przebiega zmiana rozwojowa?

Rozważania nad pojęciem rozwoju prowadzone w dwóch poprzednich rozdziałach skłaniają do postawienia pytania, jak przebiega zmiana rozwojowa. Czy da się ją opisać w jeden sposób, czy też należałoby mówić

0    różnych modelach jej przebiegu, zależnie od przyjmowanych poglądów (założeń wyjściowych) na temat uznawanego pojęcia zmiany i inicjujących oraz podtrzymujących ją czynników?

3.1.    KRYTERIA WYŁANIANIA MODELI ZMIANY ROZWOJOWEJ

Analiza historii psychologii rozwoju człowieka (por. Brett, 1969; Cairns, 1983; Hilgard, 1987) pokazuje wielkie zróżnicowanie stanowisk odnośnie do zarówno samego pojęcia rozwoju, jak i warunkujących go czynników. Spór o istotę rozwoju, mający swój rodowód w sporze racjonalistów z em-pirystami, na długo podzielił psychologów zajmujących się badaniem rozwoju człowieka i spowodował spolaryzowanie stanowisk teoretycznych, a w konsekwencji także podejść do badań empirycznych.

3.1.1.    Kryterium 1: założenia co do natury człowieka

Już wstępne tylko rozwiażania dotyczące zasadniczych podejść do analizy zjawiska rozwoju człowieka - podejścia mech ani stycznego

1    organizmicznego¹ - skłaniają do wyłonienia przynajmniej dwóch sposobów ujmowania przebiegu zmiany rozwojowej. Pierwszy związany jest 7 ujmowaniem zmiany jako determinowanej działaniem czynników zewnętrznych, „ulokowanych” poza rozwijającym się układem i polegającej na uczeniu się. Drugi zaś ujmuje zmianę jako stopniowe przekształcanie się całego układu, determinowane działaniem czynników wewnętrznych, „ulokowanych” w rozwijającym się układzie, w tym procesami biologicznego dojrzewania organizmu oraz zakresem i rodzajem aktywności podejmowanej przez jednostkę w jej otoczeniu. Gdyby natomiast przyjąć, za R.M. Lernerem (1989), istnienie trzeciego, całkowicie odrębnego podejścia do analizy roz-

68

woju, a mianowicie podejścia kontekstu a 1 n eg o², można by dokonać podziału koncepcji rozwoju na trzy grupy:

1.    źródłem zmian są czynniki zewnętrzne (klasyczny behawioryzm i społeczne teorie uczenia się),

2.    źródłem zmian są czynniki wewnętrzne .(koncepcje psychodynamiczne i zaliczane do psychologii humanistycznej, a także niektóre koncepcje poznawczo-rozwojowe),

3.    źródłem zmian jest aktywność podmiotu, będąca rezultatem interakcji czynników zewnętrznych (stymulacji) i wewnętrznych (poziomu dojrzałości) (koncepcja psychospołecznego rozwoju ego E.H. Eriksona, L.S. Wy-gotskiego kulturowo-historyczna koncepcja rozwoju)³.

Zatem pierwszym kryterium byłyby założenia co do natury człowieka: (1.) umiejscowienie źródła zmian i jako konsekwencja (2) relacja między procesem uczenia się i dojrzewania oraz pogląd odnośnie do miejsca i roli aktywności własnej podmiotu w rozwoju, a także jako niezależne od powyższych kryterium (3) typ związku między częścią i całością. Zastosowanie tego kryterium podziału ukazuje rys. 3.1.

Rys. 3.1. Relacja część - całość a podejście do badań rozwoju

Źródło zmiany POZA    Źródło zmiany

rozwijającym się układem    WEWNĄTRZ rozwijającego się układu

podejście kontekstualne

jednostka

w ■

otoczenie oraz

całość o części

podejście mechanistyczne

podejście naturalistyczne

otoczenie

U

jednostka

jednostka

U

otoczenie

części

całość

całość => części

3.1.2. Kryterium 2: założenia co do charakteru zmiany

Drugim kryterium, znacznie bardziej złożonym - które można brać pod uwagę - jest charakter samej zmiany oraz jej efekt końcowy. Tutaj również da się wyróżnić dwa ujęcia. Podejście pierwsze skłania do traktowania zmiany rozwojowej w kategoriach kumulacji doświadczenia indywidualnego - gromadzenia wiedzy, opanowywania kolejnych

²    Patrz: blok rozszerzający 5 - „Richarda M. Lernera podejście kontekstualne” w rozdz. 2.

³    Patrz: załącznik 1 - „Jak teorie psychologiczne wyjaśniają rozwój człowieka?”.    69

1

Patrz: rozdz. 2, pkt 2.3 - „Dwa podejścia do analizy rozwoju”, szczególnie rys. 2.2.