11432 skanuj0012

86 IDEALIZM OBIEKTYWNY

świat materialny jest czymś wtórnym, pochodnym. Gdy głosi się, że idee te istnieją niezależnie od człowieka, mamy -» I. obiektywny, gdy zaś rzeczywistość uzależnia się od umysłu ludzkiego ~ I. subiektywny. Szczególnym rodzajem tego ostatniego jest —» I. transcendentalny. A że ze świadomością można utożsamiać —» ducha, do I. zalicza się nieraz też -4 spirytualizm. [WK]

IDEALIZM OBIEKTYWNY (gr. idda, kształt, wyobrażenie; łac. obiectwus — odnoszący się do przedmiotu) — stanowisko metafizyczne, zgodnie z którym istnieje w dosłownym znaczeniu, a więc samoistnie, jedynie świat —» ducha obiektywnego (—> idee, „rozum”), natomiast zarówno świat fizyczny, jak i psychiczny są jego przejawami (-4 fenomenami) albo korelatami. Wśród licznych odmian I.O. szczególnie doniosłe znaczenie miały: 1) idealizm Platona (-4 platonizm), zgodnie z którym rzeczywistość dostępna zmysłom jest jedynie pozorem, to znaczy nietrwałym, zmienjiym „odbiciem” bezczasowego, niezmiennego świata idei; 2) „idealizm absolutny” G.W.F. Hegla (-4 heglizm), wedle którego rzeczywistość fizyczna, psychiczna i —» kultura są przejawami absolutnego ducha lub rozumu rozwijającego się zgodnie z prawami —> dialęktyki. [SP]

IDEALIZM SUBIEKTYWNY (gr. idea

-    kształt, wyobrażenie; łac. subieciivus — podmiotowy) — sformułowane przez G. Berkeleya stanowisko metafizyczne (-4 metafizyka), zgodnie z którym samoistnie egzystują jedynie indywidualne —> podmioty psychiczne (—» substancje myślące, -4 dusze), natomiast ciała

-    tożsame z kompleksami wrażeń „istnieją” wyłącznie w tym sensie, że są postrzegane przez owe podmioty (esse=percipi). I. S. jest -4 immaterializmem: neguje samoistne istnienie fizycznej przyrody, materialnych —> rzeczy (zob. też: -4idealizm transcendentalny, -4 immamentyzm, -4 fenomenalizm, -4 solipsyzm). [SP]

IDEALIZM TRANSCENDENTALNY (gr. idda — kształt, wyobrażenie; ]^,transęendens

-    przekraczający) — odmiana^K^aealizmu subiektywnego, która głosi^Źe: l)rPrzedmiot wiedzy^określony zostaje w granicach doświadczenia jako pochodny względem aprio-rycznej\—> struktury umysłu, zaś transcendentna i samoistna „rzecz w sobie” (—> noumen) określona, jest jako niepoznawalna (Kant —» kantyzm). 2) -4 Podmiot fenomenologicznie (—» fenomenologia) oczyszczony, zredukowany do czystej świadomości zyskuje status absołutnegt) źródła prawomocności -4 po-. znania, jako -4 świadomość konstytuująca „wszelki możliww sens świata” (E. Husserl). Obydwa rozwiązania mają o tyle charakter subiektywno-idealiątyczny, o ile na ich gruncie nie można uzasadniać -4 tezy o samoist-ności -4 przedmiotu poznania (—» wiedzy), ale przeciwnie, uzasadiua się tezę o pochod-ności przedmiotu poznania (wiedzy) w- stosunku do świadomości (umysłu). [PB]

IDENTYCZNOŚĆ (łac. idertticus — tożsamy) - tożsamość. W znaczeniu najogólniejszym • (oznaczana zwykle jako „=”) -4 relacja zwrotna, symetryczna i przechodnia, określona na —> zbiorze przedmiotów. Powiemy, dwa przedmioty są identyczne zawsze i tylko, gdy są nieodróżnialne pod każdym wzgl^oem. Innymi słowy: x = y<=>AP [P(x) <-> P(y)].lAW]

IDEOLOGIA (gr. idea - kształt, wyobrażenie; lógos - słowo, nauka) - całokształt po glądów dotyczących świata yspołeczeństwa, wyrażony w koncepcjach filozoficznych, społecznych, politycznych, religijnych i estetycznych poszczególnej -4 jednostki lub grupy społecznej. W -4 marksizmie I. oznacza zbiór poglądów stanowiących teoretyczny wyraz interesów ekonomicznych określonej -4 klasy lub warstwy społecznej. [LG]

EDIOGRAFIA [lup idiografizm] (gr. idios

—    szczególny, swoisty; grdphein — pisać)

—    metoda polegająca na —> poznaniu —> faktów jednostkowych dla nich samych, sprawozdania z tych faktów, opisania ich w konkretnej postaci, bez formułowania ogólnych praw. Termin I. do/-4 metodologii nauk humanistycznych wprowadził przedstawiciel szkoły badeńskiej W. Windelband. [RT]

IDONEIZM (łac. idoneus - zdolny do czegoś, właściwy czemuś) - termin wprowadzo-