11831 skanuj0161 (3)

334 Dl ONIOKKilA hm /NA

jc różnego rodzaju utrudnienia i zakłócenia. Mimo wszystko teza głosząca niezbędność prawa pozytywnego nie traci przez to na ważności. Opiera się bowiem nie tyle na stwierdzeniu regularności faktycznego funkcjonowania prawa pozytywnego, ile raczej na dyktowanych przez moralność postulatach. których urzeczywistnienie domaga się koniecznie istnienia prawa pozytyw nego. Ukazując wszakże konieczność istnienia prawa pozytywnego postulaty te stanowią równocześnie kryteria, na podstawie których można oceniać moralną prawidłowość prawa pozytywnego i dokonywać w mm ewentualnych korektur w sytuacjach, kiedy nie spełnia ono właściwych mu zadań.

Znaczenie prawa pozytywnego w całokształcie życia ludzkiego sprawia, że stanowi ono przedmiot szeroko rozbudow anej dyscypliny naukowej. Nie ma więc potrzeby zajmować się nim bliżej w filozofii moralności. W formie zatem krótkiego dopowiedzenia zestaw my tylko najważniejsze różnice, jakie zachodzą między tym praw cm a prawem naturalnym. Dadzą się one sprow a-dzić do trzech zasadniczych.

Przede w szystkim zaznacza się różnica w osobie prawodawcy. Praw odawcą prawa naturalnego jest Bóg jako twórca natury ludzkiej, podczas gdy prawo pozytywne jest dziełem człow ieka, bądź indywidualnego (np. król) bądź kolektywnego (np. sejm).

Różnią się te dwie kategorie prawa co do swego przedmiotu Przedmiotem prawa naturalnego są czy ny z natury dobre lub złe. prawo pozytywne natomiast odnosi się zasadniczo do czynów z natury obojętnych.

Zachodzą jeszcze dwie różnice uwarunkowane naturą znaku, w którym przejaw ia się i obiektywizuje prawo naturalne i pozytywne. Prawo naturalne, poniew aż przejawia się w naturze moralnej człow lęka, jest ogólnoludzkie i niezmienne, czyli absolutne, prawo zaś pozyty w nc obiektyw izujc się w określonym przez prawodawcę instrumencie, a przeto ulega zmianom zależnie od prawodawcy, czasu i miejsca, ma więc charakter zmienny i relatywny.

Zależność prawa pozytywnego od prawa naturalnego

Z historii zagadnienia wynika, że jest to zagadnienie z punktu widzenia etyki chrześcijańskiej nader istotne. Dotyczy bowiem wzajemnego stosunku tych dwu kateggrii, które określają podstawowe reguły ludzkiego postępowania. Ich więc ewentualna wzajemna neutralność czy antagonizm posiadałyby dalekosiężne skutki w moralnym życiu człowieka.

Filozofia moralności i prawa nic zna chyba kierunków, które by przyjmowały istnienie rzeczywistego prawa naturalnego i nic uznawały w nim równocześnie normatywnej podstawy prawa pozytywnego. Jeżeli się wprowadza jakiś podział między moralnością a prawem pozytywnym, to zawsze łączy się to z negacją prawa naturalnego względnie z radykalną zmianą treści tego terminu. Wtedy w moralności i prawie pozytywnym widzi się dwie dziedziny, całkowicie różne w swej treści i odnoszące się do innych, nie zachodzących na siebie zakresów. Najczęściej przybiera to formę tezy. że moralność jest sprawą czysto wewnętrzną i indy w idualną, prawo natomiast porządkuje zewnętrzną i społeczną stronę życia ludzkiego.

Etyka chrześcijańska zajmuje inne stanowisko. Przyjmując istnienie prawa naturalnego i przypisując mu wszystkie cechy właściwe ściśle wziętemu rzeczywistemu prawu, uznaje w nim zarazem normatywną podstawę prawa pozytywnego. Oznacza to oczywiście zależność tego prawa rxl prawa naturalnego. Prawo pozytywne nic może więc nakazywać czegoś, co zakazuje prawo naturalne, ani też zakazywać czegoś, co prawo naturalne nakazuje lub do czego uprawnia. Zależność ta przejawia się nawet w sferze działań obojętnych. Ustanawiając obowiązujące w tej dziedzinie normy podlega ogólnej zasadzie, mocą której ostatecznym punktem odniesienia całej działalności prawa pozytywnego jest stwarzanie warunków odpowiednich dla rozwoju osoby ludzkiej zgodnie z jej moralnym przeznaczeniem.

Teoretyczna waga przedstawionej tezy jest tak duża. że należy ją podbudować odpowiednimi racjami. Pierwsza z nich ma charakter systemowy. Wychodzi bowiem z założenia, że prawo naturalne stanowi c/ęść składową podstawowego ładu moralnego, który dzięki swemu zakorzenieniu w naturze ludzkiej uprzedza w szelkie rozumne akty osoby ludzkiej i poddaje je w spólnym fundamentalnym prawom. Mocą swej normatywnej treści określają one nadrzędne cele tych aktów, jak również podstawowe elementy ich moralnego dobra i obowiązujących norm. Prawo pozytywne nie stanow i pod tym względem wyjątku. Należy ono do kategorii rozumnych działań ludzkich i j.lko takie podlega moralnym determinacjom zawartym w obiektywnym porządku moralnym, bezpośrednio zaś w prawic naturalnym. To zaś twierdzenie nic oznacza nic innego, ale właśnie przyjętą w tezie zależność prawa pozytywnego od prawa naturalnego.

Na rzecz zależności prawa pozytywnego od prawa naturalnego przemawiają również logiczne konsekwencje przeciwnego stanowiska, w oczywisty sposób fałszywe. Prawo pozytywne na rów ni / moralnością posługuje się w stanow ionych przez siebie normach ideałami sprawiedliwości, słuszności, odpowiedzialności, a przede wszystkim dobra i zła. Jeżeliby prawo |X)zytywnc było niezależne ihI wcześniejszych podstaw normatywnych, które by podzielało na równi z moralno u.i. wówczas dobre, sprawiedliwe, słuszne