12729 ScanImage0008

20

komunikatywną w określonym czasie historycznym i przestrzeni geograficz ncj (P. Hajdu, 1971, s. 36). Ludzi posługujących się tym językiem nazwane Protougrofinami. W ciągu wieków, w różnym czasie i przestrzeni geograficz ncj, wydzieliły się wspólnoty komunikatywne: ugryjska, permska, finowol żańska, zachodniofióska i lapońska (P. Hajdu, 1971, s. 36).

Hipotetycznie rekonstruowani Protougrofinowie mieli mieć swe siedzib} na rozległych obszarach od środkowego dorzecza Wołgi po Ural, z centrurc w systemie rzecznym Kamy i Wiatki (P. Hajdu, 1971, s. 43). Podział językowy kształtował się w związku ze stopniowym odchodzeniem grup ludność z centrum w różnych kierunkach i sadowieniem się ich w odmiennych środowiskach. Początek tego procesu odnosi się do VI-IV tysiąclecia p.n.c (P. Hajdu, 1976, s. 39-45).

Nieco odmienna hipoteza ctnogenetyczna ugrofińskiej rodziny językowe; została zbudowana na obserwacji, że najstarsza warstwa nazewnictwa miejscowego w całej strefie leśnej Euroazji może być objaśniona etymologicznie tylko na bazie języków fińskich i ugryjskich. Oznacza to, iż najstarsi mieszkańcy tego obszaru mówili właśnie tymi językami. Wielokierunkowe, krzyżujące się kontakty poszczególnych zespołów ludnościowych, począwszy od epoki kamienia, powodowały różnorodne zapożyczenia w zakresie słownictwa, składni i innych związków leksykalnych oraz szerzenia się cech językowych na zasadzie rozchodzenia fal. Istotne elementy różnicujące wno-;. siły do ugrofińskiej rodziny językowej kontakty z ludźmi mówiącymi języka-' mi innych wspólnot komunikatywnych, np. indoeuropejskiej.

Teoria ta, w swych założeniach, eliminuje konieczność istnienia prajęzyka ugrofińskiego i domniemywanej populacji antropologicznej - protougrofi-nów i ich praojczyzny czyli centrum wyjściowego. Wspólną cechą obu hipotez jest lokowanie ludów fińskich i ugryjskich w leśnej strefie Euroazji oraz uznanie złożonych procesów integracji i dezintegracji językowych zachodzących przemiennie od czasów najdawniejszych do dnia dzisiejszego.

Problem gdzie, kiedy i w jakich uwarunkowaniach kształtowały się więzy komunikatywne Finów Zachodnich jest przedmiotem dociekań naukowych prowadzonych przynajmniej od połowy XIX w. (M. Castren, 1857; F.P.Kóppen, 1849; E.N. Sctala, 1926; s. 120-189; J.N. Toivonen, 1953, s. 3-41; E. Itkoncn, 1950, s. 2-247; P. Hajdu, 1969, 1975). Odpowiedzi na te pytania szuka się w źródłach językowych, archeologicznych i pisanych, budując na ich podstawie różne hipotezy, które generalnie można podzielić na dwie grupy. W pierwszej głównym założeniem jest istnienie wspólnego, hipotetycznego języka praugrofińskiego. W procesie powolnego rozpadu, nastąpił podział na grupę języków ugryjskich i fino-pcrmskich. Około połowy II tysiąclecia przed naszą erą grupa języków fino-permskich podzieliła się na odłam fiński i permski. Mniej więcej w ciągu I tysiąclecia p.n.e, nastąpił podział grupy języków Fińskich na gałąź wołżańską i zachodniofińską. Z tej ostatniej najpierw' w^rydzielił się język lapoński, a w ciągu I tysiąclecia naszej ery, wykształciły się języki; fiński, karelski, iżorski, wepski, wotski, estoński i liwski (P. Hajdu, 1971, s. 61).

Druga grupa hipotez za punkt wyjścia przyjmuje zasadę falowego rozchodzenia się ccch językow^rych, zaś powstanie odrębnych jednostek traktuje jako syntezę wielokierunkowych wpływów wynikających ze ścisłych kontaktów z ludami o innych, niż fińskie, więzach komunikatywnych. Zgodnie z tym założeniem ludy mówiące językami zachodniofińskimi, od najdawniejszych czasów' miały przebywać na pobrzeżach Zatok Ryskiej i Fińskiej oraz w szeroko pojętych zlewiskach jezior Onega, Ładoga, llmeń, Pejpus, dochodząc do Morza Białego i jeziora Oulu (E. Itkonen, 1961; s. 42-43; P. Ravila, 1936, s. 107; M. Huurre, 1979, s. 151-154). Najstarsze zróżnicowanie dialektalne fińskiej grupy językowej wiązało się z nawiązaniem bezpośrednich kontaktów z ludnością indoeuropejską Europy środkowej i osłabieniem więzi z fińskimi pobratymcami, mieszkającymi w' dorzeczu środkowej Wołgi i Kamy. Na północno-wschodniej peryferii grupy kontaktowej fino-indoeuropejskiej pozostała ludność strefy tajgowej mająca żywe powiązania z północno-wschodnimi grupami ugryjskimi, która wytworzyła język lapoński.

Proces oddzielenia języka lapońskiego od ogólnofińskiego, zdaniem językoznawców, rozpoczął się w epoce neolitu, około 1500 r. przed naszą erą (N. Valoncn, 1982, s. 60). Wówczas to ukształtowała się więź językowa traperów' tajgi północnej i środkowej - „Sabme”, czyli lapońska i osadników preferujących osiadły tryb życia, okupujących peryferie tajgi południowej i strefę lasów mieszanych - „Hame” (rus. Jem, Jam), mówiących językiem