14072 lastscan6 (7)

RYS. 2.5 Krzywe dysocjacji tlenu krwi płodu    RYS. 2.6 Krzywa dysocjacji tlenu krwi kijanki

i matki u kozy. Krew płodowa ma wyższe powino-    leży na lewo od krzywej dla żaby dorosłej (krew

wactwo do tlenu, co ułatwia przekazywanie tego    kijanki ma wyższe powinowactwo do tlenu). Po-

gazu z krwi matki do krwi płodu w łożysku. Linie    nadto krew kijanki jest prawie całkowicie niewraż-

przerywane wskazują zakres zmienności tej krzy-    liwa na zakwaszenie, podczas gdy krew dorosłej

wej u nieciężarnych, dorosłych kóz. (Barcroft żaby wykazuje bardzo wyraźny efekt Bohra.

1935)    (Riggs 1951)

ciśnienia tlenu (kPa)

0    4    8    '2

0    20    40    60    80

ciśnienie tlenu (mm Mg)

ciśnienie tlenu (kPa)

2    4    _6

i-1-1-r

ciśnienie tlenu (mm Hg)

Różnicę przebiegu krzywych dysocjacji między krwią płodu i matki można częściowo przypisać faktowi, że hemoglobina płodowa nieco różni się od matczynej, częściowo zaś różnicy zawartości fosforanu organicznego wewnątrz krwinek czerwonych. Po urodzeniu hemoglobina płodowa stopniowo zanika i zostaje zastąpiona hemoglobiną typu dorosłego.

Przesunięcie krzywej dysocjacji na lewo, dzięki któremu krew łatwiej pobiera tlen, stwierdzono także w zarodku kurczęcia i u kijanki żaby. Hemoglobina kijanki ma wyższe powinowactwo do tlenu niż hemo-gjCbina żaby dorosłej i, co jest szczególnie interesujące, jest ona niewrażliwa na zakwaszenie, podczas gdy hemoglobina oso-hńikńw dorosłych ma silnie zaznaczony

efekt Bohra i jest wysoce wrażliwa na zakwaszenie {rys. 2.6).

......Jeśli wziąć pod uwagę normalne środowisko życia kijanek, od razu rzuca się w oczy korzyść z posiadania swoistej dla nich hemoglobiny. Kijanki często żyją pil w zbiornikach zastoinowych o małej za- ^ wartości tlenu, a niekiedy także dużej zawartości dwutlenku węgla w wodzie. Dlatego wysokie powinowactwo do tlenu stanowi cechę korzystną. Ponieważ bardzo prawdopodobne jest jednoczesne wystąpienie małej zawartości tlenu i dużej zawartości dwutlenku węgla, silny efekt Bohra byłby niepożądany, gdyż obniżałby powinowactwo do tlenu krwi w sytuacji,

gdy najbardziej potrzebne jest wysokie powinowactwo.

Wpływ wysokości n.p.m.

Niskie ciśnienie atmosferyczne w wysokich górach oznacza, że ciśnienie parcjalne tlenu jest tam niższe niż na poziomie morza. Krew zwierząt normalnie żyjących w środowisku względnego niedoboru tlenu ma odpowiednie przystosowanie krzywych dysocjacji tego gazu. Na przykład u_ lamy krzywa 4yKtcjacji Jeży na jęwo w stosunku do normalnego zakrejm charakterystycznego cITa ssaJsow (rys. 2.7). Zwierzę to żyje w Południowej Ameryce, w wysokich partiach Andów, często powyżej 5000 in n.p.m., a znaczne powinowactwo do tlenu jej hemoglobiny umożliwia pobieranie przez krew tlenu przy niskich wartoś-ciach jego ciśnienia. Ta adaptacja do wysokości jest cechą wrodzoną, ponieważ krzywa dysocjacji tlenu lamy trzymanej w ogrodzie zoologicznym, na poziomie morza, wykazuje na równie duże powinowactwo do tego gazu.

Istnienie takich samych zależności obserwowano u innych zwierząt; gatunki pochodzące z terenów wysoko położonych mają krew o wyższym powinowactwie do tlenu. Dzikie gęsi azjatyckie, znane z przelotów nad najwyższymi szczytami Himalajów, podczas migracji między terenami lęgowymi na Syberii a zimowiskami w Indiach, mają wartość P₅₀ w przybliżeniu o 10 mm Hg niższą od swych bliskich krewniaków z nizin. Oznacza to, że krew tych pierwszych ma wyższe powinowactwo do tlenu (Black i Tenney 1980).

Podobne wyniki przyniosły badania myszy amerykańskich (Peromyscus mani-culatus).

W badaniach dziesięciu podgatunków tych zwierząt, które pochodziły zc środo-

RYS. 2.7 Krzywe dysocjacji tlenu krwi lamy i wi kunii leżą z lewej strony krzywych dla innych ssaków (pole zacieniowane). Wyższe powinowa ctwo do tlenu krwi tych zwierząt wyżynnycl umożliwia wiązanie tlenu, przy niższych wartoś ciach jego ciśnienia na dużych wysokościach (Hall i inni 1936)

ciśnienie parcjalne Oj (kPa)

4    8    12    I

wisk leżących na różnych wysokościach, ot niższego od poziomu morza (— 60 m w De ath Valley) do szczytów w pobliżu Sierr; Nevada (4350 m), wykazano istnienie ścisłe korelacji między wysokością a powinowactwem krwi do tlenu. Myszy górskie hodowa no przez dłuższy czas na nizinach, ab) wyeliminować możliwość, że są one jedynit na krótko zaaklimatyzowane do wysokości Różnica w stosunku do myszy pochodzą cych z nizin utrzymywała się nadal. Ponadtc potomstwo złapanych dzikich myszy wyka zywało taką samą zależność-— krew podga tunków górskich miała większe powinowac two do tlenu niż krew zwierząt z nizin Utrzymywanie tych zależności u zwierzą! w drugim pokoleniu dowodzi, że adaptacja do wysokości u tych zwierząt jest uwarun kowana genetycznie (Snyder i inni 1982).

Po zamieszkaniu na wyżynach człowiek stopniowo przystosowuje się do niskiego