14207 strona� (2)

Biocenozy morskie

Prąd Labradorski. Niektóre prądy morskie mogą okresowo zmieniać swój kierunek i intensywność przepływu wody. Przykładem takiego prądu jest, cieszący się złą sławą, El Nino, który pojawia się u wybrzeży Chile tylko co kilka lat. Powoduje on wtedy nadmierne ocieplenie się wody morskiej, a to z kolei prowadzi do masowego wymierania ryb przystosowanych do niższych temperatur wody. Działanie takich prądów nie ma charakteru lokalnego - wywierają one stały wpływ na klimat całej Ziemi.

Jednak najbardziej niezwykłym zjawiskiem, które możemy zaobserwować nad każdym morzem, są tzw. pływy. Mogą one przyjmować różne rozmiary w zależności od położenia geograficznego morza. Dlatego różnice w poziomie wody podczas przypływu i odpływu wynoszą czasami nawet 12 metrów (np. w atlantyckiej Zatoce Fundy). W porównaniu z nią, wahania poziomu wody w Morzu Śródziemnym, Morzu Czerwonym czy Morzu Karaibskim są raczej niewielkie. Amplituda pływów dochodzi tu zaledwie do 30 centymetrów.

Okresowe zmiany poziomu wody wymagają od żyjących tu roślin i zwierząt wykształcenia specjalnych mechanizmów adaptacyjnych. Więcej miejsca poświęcimy temu zagadnieniu przy opisywaniu poszczególnych biotopów morskich (patrz strona 94. i następne).

Przyczyny powstawania pływów są już dobrze znane. Zjawisko to jest spowodowane przyciąganiem grawitacyjnym Księżyca i Słońca, które oddziałują na ogromne powierzchnie oceanów i mórz. Pod wpływem sił grawitacyjnych woda unosi się do góry, tworząc potężne fale (rysunek powyżej). W zależności od położenia względem siebie Księżyca i Słońca, fale osiągają różną wysokość, a właśnie ona decyduje o intensywności pływów. Ruchy wody potęguje dodatkowo siła odśrodkowa powstająca w wyniku ruchu wirowego Ziemi. Przewidzenie lub matematyczne wyliczenie stopnia intensywności pływów jest bardzo trudne, ponieważ powierzchnię Ziemi nie pokrywa jednolita warstwa wody. Każde z tworzących ją mórz stanowi pewną całość, odrębną pod względem struktury i właściwości wody. Dlatego zestawiając tabele pływów, zawsze należy uwzględnić lokalne warunki. Tylko takie tabele będą wystarczająco dokładne.

93

Oczywiście na ekosystem mórz wpływają też inne zjawiska fizyczne, np. światło i stopień zasolenia wody. Te dwa czynniki są na tyle ważne dla prawidłowego funkcjonowania naszego akwarium, że zostały już szczegółowo omówione w rozdziałach „Światło i oświetlanie” oraz „Woda morska”.

Kolejnym czynnikiem, stale oddziałującym na życie w morzu, jest ciśnienie słupa wody. Ma on szczególne znaczenie dla ryb, które dzięki pęcherzom pławnym mogą się przystosować do ciśnienia wody występującego na określonej głębokości. Dlatego też nie mogą one szybko opuszczać zamieszkiwanych przez siebie biotopów. Ryby potrzebują czasu, w którym ich pęcherz pławny dostosuje się do nowego ciśnienia wody. Często trwa to dość długo. Powyższe zjawisko ma ogromne znaczenie w odławianiu ryb żyjących na dużych głębokościach. Bliżej zajmiemy się tym tematem na stronie 177.

Biocenozy morskie

We wszystkich morzach świata żyją trzy podstawowe zespoły organizmów: plankton, nekton i bentos. Dodatkowo, każdy z nich podzielono ze względu na występujące w nim organizmy. Istnieje więc plankton roślinny i zwierzęcy. Podobny podział obowiązuje w pozostałych biocenozach morskich.

0^d

Mechanizm powstawania pływów.

U góry: Podczas nowiu (a) i pełni (b) powstają bardzo intensywne pływy, ponieważ leżące w jednej linii Słońce i Księżyc, razem „ciągną” do góry masy wody.

U dołu: Jeśli Księżyc znajduje się w okresie pierwszej (c) lub ostatniej (d) kwadry, to siły przyciągania grawitacyjnego nawzajem się znoszą.