14279 IMGE73

254 Izabella Łignowska

Uzależnienie psychiczne⁷ pojawia się po pewnym okresie (różnym w indywidualnych przypadkach) sporadycznego, okazjonalnego przyjmowania narkotyków. Jest n rodzaj fascynacji narkotykiem, stwarzający przymus myślenia o nim. Pomimo braku jakiejkolwiek fizycznej potrzeby przyjęcia środka, pojawia się okresowo bardzo silne pragnienie znalezienia się pod jego wpływem. Na tym etapie człowiek ma ciągle jeszcze wrażenie, że kontroluje sytuację, że może zaprzestać dalszego używania narkotyków w każdej chwili. Tymczasem już wtedy zaczyna się początkowo niezauważalny, powolny proces degradacji fizycznej, psychicznej i moralnej. Stopniowo zmienia się stosunek człowieka do wszystkiego. Zanikają potrzeby istotne w życiu ..na trzeźwo” na rzecz potrzeby wiodącej - brania narkotyków. Zaczyna się odchodzić od normalnego życia, zaniedbywać obowiązki, jakie ono narzuca. Przestaje się walczyć o sprawy, które dawniej były ważne. Proces ten może następować szybko, może również trwać latami. Przez te lata narkoman może w miarę prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie - występować w roli ucznia, pracownika, syna czy córki, męża czy żony.

Aby jednostka zaczęła postrzegać siebie jako narkomana, konieczne jest wejście w stadium uzależnienia fizycznego. Oznacza ono sytuację, w której brak środka powoduje wystąpienie bardzo przykrego, a niekiedy nawet niebezpiecznego dla życia zespołu abstynencyjnego. Zależność fizyczna jest wynikiem zmian organicznych powstałych na skutek długotrwałego oddziaływania niektórych środków odurzających na procesy metaboliczne ustroju, w wyniku czego powstaje przyzwyczajenie komórkowe. W razie powstania takiego przyzwyczajenie nawet krótkotrwały brak środka może spowodować poważne zaburzenia somatyczne⁸.

Narkomania jako problem społeczny dotyczy oprócz uzależnionych także tych osób, które przyjmując narkotyki okazjonalnie weszły dopiero na niebezpieczną drogę. Różnica między narkomanem, który nie potrafi normalnie funkcjonować bez wprowadzenia do organizmu określonej substancji, a człowiekiem, który ją przyjmuje. aby doraźnie zmienić swoje samopoczucie, nie jest wcale taka ostra. Badania etiologii zjawiska wskazują na istnienie ciągłości między obu typami zachowań, stanowiących kontinuum od najmniej do najbardziej zaawansowanych przypadków nadużywania substancji odurzających.

Definicja WHO traktuje narkomanię jako stan, natomiast definicja socjologiczna traktuje ją jako proces. W procesie tym wyróżnić można następujące stadia: zagrożenie. przyzwyczajenie i nałóg⁹. Tak więc narkomania w ujęciu socjologicznym jest pojęciem o wiele szerszym od uzależnienia lekowego, które ponadto do chwili •jMąpieaia uzależnienia fizycznego jest trudne do stwierdzenia nawet przez lekarza specjalistę. Pojęcie narkomanii może więc być stosowane na oznaczenie zjawiska pWadtafattnego używania środków odurzających w celach niemedycznych. W przytną młodzieżowej jest prawie wyłącznie zjawiskiem o charakterze ^hmanwym. w związku z czym nie może być zaliczane do patologii indywidualnej.

młodzieży narkotyki pełnią funkcje adaptacyjne i integrujące, które sinego uzależnienia. Myślę, że w takim ujęciu można mówić o istnie-

Młodzieżowy Ruch na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii. ..Monar". 255

„iu narkomanów potencjalnych i rzeczywistych, ponieważ granica między byciem a niebyciem narkomanem jest płynna i trudna do określenia. [.. .]

SKUTKI MEDYKALIZACJI PROBLEMU NARKOMANII

Przez wiele lat wokół problemu odurzania się przez młodzież środkami o działano narkotycznym panowała w naszym kraju „zmowa milczenia”. W nielicznych publikacjach poświęconych temu zagadnieniu podkreślano, że ze względu na brak w kraju socjalistycznym ustrojowych warunków do rozwoju narkomanii, ujawnione przypadki narkotyzowania się mają jedynie marginesowy charakter. Rzeczywistość zaprzeczyła jednak takim stwierdzeniom. Zjawisko narkomanii w miarę upływu lat nasiliło się. obejmowało coraz szersze kręgi przede wszystkim ludzi młodych i na początku lat osiemdziesiątych stało się poważnym problemem społecznym. Ze względu na istniejącą w Polsce modę na zażywanie środków odurzających oraz praktycznie nieograniczony i znajdujący się poza wszelką kontrolą dostęp do narkotyków można spodziewać się dalszego umasowienia tego zjawiska. Na domiar złego najczęściej używanymi przez polską młodzież środkami są opiaty, które prowadzą do szybkiego i silnego uzależnienia. Tzw. indeks ryzyka uzależnienia w przypadku przetworów maku wynosi 4,2, podczas gdy dla środków nasennych 2,7, a dla alkoholu tylko 0.01.*° r Wśród socjologów w krajach zachodnich od kilkunastu lat popularny jest pogląd o tzw. medykalizacji społeczeństwa. Termin ten, narodzony w Stanach Zjednoczonych, oznacza proces ekspansji, który coraz więcej dziedzin życia podporządkowuje jurysdykcji medycyny.

przez ludzi negatywnie czy uważanych za „patologiczne" może być określanych jako „chore”". Takie konsekwencje redefinicji „zdrowia" i „choroby” — przedmiotów działań medycznych, umożliwiają interwencję i zainteresowanie medycyny zjawiskami społecznymi, tradycyjnie określanymi mianem „dewiacji". Obserwuje się proces rozszerzania zakresu odpowiedzialności medycyny na zjawiska dotąd kontrolowane przez inne instytucje, takie jak Kościół, sądy czy organa porządku publicznego. Zaletą tego procesu było zwyciężenie poglądu traktującego naiiCDinuuigM jako chorobę, a nie jak przestępstwo, mimo iż jeszcze nie tak dawno aktualny był spór na temat: czy narkomanów należy leczyć czy karać?"

Ujemnym skutkiem medykalizacji problemów społecznych jest m.in. to. iż B sło „choroba” pociąga za sobą przekonanie, że tylko lekarze są jedynymi knaopu-1 tentnymi osobami do ich rozwiązywania. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy medycyna nie dysponuje dostateczną wiedzą o etiologii i adekwatnymi środkami terapeutycznymi¹'. Tak było do niedawna w przypadku zjawiska narkomanii.

Medykalizacja niesie ze sobą przyjęcie orientacji jednostkowej. IndywidurifcMjd wanie problemów społecznych pociąga za sobą powoływanie do ich rozwf

Zjawisko medykalizacji problemów społecznych wiąże się z rozszerzeniem zakresu znaczeniowego terminów „zdrowie” i „choroba", tak że wiele zjawisk ocentauyck |