14472 Maśliński5000

a

b

mmmmm Rycina 18.3.

Ograniczenia pola widzenia u osób narażonych na intensywny hałas (108-111 dB); tzw. widzenie lunetowe po zadziałaniu hałasu (a), pole widzenia tej samej osoby przed zadziałaniem hałasu (b).

Hałas zmienia także czynność gruczołów dokrewnych, wpływając na stężenie hormonów kory nadnerczy, tarczycy i gruczołów płciowych. Ustalono, że u osób długotrwale narażonych na silne bodźce akustyczne pogarsza się sekrecja gruczołów przewodu pokarmowego, dochodzi do osłabienia perystaltyki jelit, a nawet powstania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Intensywny hałas (ok. 110 dB) wpływa na napięcie mięśni rzęskowych oka, utrzymujących odpowiednią krzywiznę soczewki, a także mięśnie gałki ocznej, utrudniając postrzeganie obrazów. Pogorszenie ukrwie* nia siatkówki ogranicza zaś pole widzenia (ryc. 18.3), zmniejszając percepcję barw (zwłaszcza czerwonej) oraz pogarszając widzenie nocne.

Poważne zagrożenie dla noworodków stanowi praca inkubatora, co wpływa nie tylko na narząd słuchu, lecz także na funkcje wegetatywne. Duże ryzyko dla płodu istnieje także wówczas, gdy ciężarna kobieta jest długotrwale narażona na hałas o wysokim poziomie natężenia. Jednym z następstw jest niższa masa ciała noworodka. Ogólnie biorąc, hałas wywołuje wiele ujemnych następstw, przyczyniając się do zwiększenia wrażliwości organizmu na inne czynniki szkodliwe.

— ULTRADŹWIĘKI

te

Termin ten odnosi się do fali akustycznej o częstotliwości powyżej 16 kHz, leżącej poza możliwością odbioru tego bodźca przez narząd słuchu człowieka. Ultradźwięki występujące w warunkach naturalnych nie przenoszą znacznej ilości energii, natomiast wytwarzane w różnych urządzeniach emitują już tak dużą (zwykle powyżej 110 dB), że mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. Ultradźwięki są wykorzystywane w diagnostyce, lecznictwie, a także w wielu procesach technicznych. O ile w terapii mamy do czynienia tylko z ultradźwiękami o częstotliwości powyżej 800 kHz, przekazywanych drogą kontaktową z głowicy do skóry i głębiej położonych tkanek, o tyle do celów technicznych wykorzystywany jest zakres od 16 kHz do 3 MHz. Groźne dla człowieka są drgania znajdujące się tuż poza granicą słyszalności, przekazujące energię tkankom przez powietrze.

— DZIAŁANIE WYSOKICH CZĘSTOTLIWOŚCI

Rozprzestrzenianie się fal ultradźwiękowych w tkankach wywołuje zmiany ciśnienia, co powoduje swoistą mikrowibrację, która jest przyczyną zmian cieplnych i chemicznych. Zmiany cieplne są uzależnione od fizykochemicznych właściwości środowiska. Największe przegrzanie występuje na granicy ośrodków niejednorodnych, np. nerwu i włókien mięśniowych, dlatego podwyższenie temperatury w nerwie może osiągać 1,8°C. Jest to podstawa leczniczego stosowania ultradźwięków. Skóra podlega ultradźwiękom niejako mimowolnie, stanowiąc płaszczyznę wnikania w głąb ciała. Pod wpływem ultradźwięków o zakresie leczniczym dochodzi do nieznacznego zapalenia wysiękowego skóry oraz rozszerzenia naczyń limfatycznych i krwionośnych.

Doświadczalne stosowanie dużych dawek ultradźwięków (około 6 W cm"²) powoduje po początkowym podostrym stanie zapalnym rozwój ograniczonej martwicy naskórka i skóry właściwej. Dochodzi także do nacieku składającego z fibroblastów i wielojądrowych granulocytów. W mięśniach ultradźwięki nasilają procesy fosforylacji tlenowej i glikolizy. Większe natężenie (od 3 do 6 W cm'²) przyczynia się do powstawania obrzęku komórek mięśniowych, tworzenia wodniczek i zmian pikno-tycznych jąder komórkowych.

Fale ultradźwiękowe mogą wpływać na narząd wzroku, wywołując zaćmę. Działanie to wymaga jednak dużego natężenia (około 10 W cm^-2). Powstają także zmiany w rogówce, które są głównie związane z rozplemem komórek nabłonka.

——i DZIAŁANIE NISKICH CZĘSTOTLIWOŚCI

Ultradźwięki graniczące z obszarem dźwięków odbieranych przez narząd słuchu człowieka są dobrze przenoszone przez środowisko powietrzne, działając na cały organizm. Wpływają one nieswoiście, jednak działanie szkodliwe wiąże się z natężeniem przekraczającym 110 dB.

U zwierząt doświadczalnych pod wpływem ultradźwięków występuje początkowo zaburzenie oddychania, niezborność ruchowa i przegrzanie ciała. Stwierdzone w tych warunkach zmiany w strukturze komórek obejmują cały organizm, jednak najwcześniej pojawiają się w układzie nerwowym. Stwierdza się obrzęk tkanki mózgowej, wybroczyny, a nawet martwicę komórek nerwowych. Fale te wywołują zmianę przepuszczalności bariery naczyniowo-mózgowej. Zwiększenie tej przepuszczalności stwierdzono w miejscach uszkodzenia tkanki nerwowej. Znamienne jest też obniżenie stężenia glukozy, które po jednorazowej ekspozycji może utrzymywać się przez kilka dni (ryc. 18.4). Towarzyszy temu obniżenie ilości glikogenu w wątrobie. Hipoglikemia jest tłumaczona nasilonym oddychaniem tkankowym, zwiększonym nawet o 30-40%, a zjawisku temu towarzyszy przyrost poboru tlenu oraz podwyższenie stężenia kwasu pirogronowego. Aktywacji podlegają liczne enzymy, np. oksydazy cytochromu C w mięśniu sercowym czy dehydrogenazy ksantynowej w innych tkankach. Zmiana czynności gruczołów dokrewnych pojawia się już w następstwie małych dawek energii ultradźwiękowej. Pod jej wpływem zwiększa się ilość wydzielanych hormonów przysadki, tarczycy i nadnerczy. W komórkach gruczołowych występuje wzmożone barwienie przyżyciowe poszczególnych struktur i zmniejszenie stopnia dyspersji cytoplazmy. Ciągłe i długotrwale działanie ultradźwięków Wpływa] na osłabienie czynności nadnerczy. Wydalanie noradrenaliny 17-OHCS wyraźnie się zmniejsza, utrzymując się na tak obniżonym poziomie przez cały okres działania bodźca.

Przy natężeniu wynoszącym 120 dB, w EEG u ludzi występuje zwolnienie rytmu alfa, nasilające się w miarę zwiększania natężenia, aż do jego zaniku. U osób długotrwale narażonych na działanie niskich częstotliwości ultradźwięków występuje małe stężenie białek osocza krwi, małe stężenie glukozy, ale duże stężenie cholesterolu i lipidów. Obniżenie stężenia glukozy we krwi jest najbardziej charakterystycznym zjawiskiem i utrzymuje się po zaprzestaniu działania ultradźwięków. Stwierdzenie licznych zaburzeń u ludzi umożliwiło wyodrębnienie tzw. choroby ultradźwiękowej.

975