14914 Liryka pozytywistów2

OlJBłickcIwa, AV«/Niemnem 12

Najbardziej cenionym przykładem takiej poezji była dojrzała twórczość Asnyka, w tym zwłaszcza cykl 30 sonetów Nad głąbiami (1883-1894).Refleksja nad przemijaniem i śmiercią została tu powiązana z filozofią postępu ewolucyjnego. Człowiek wnoszący do pochodu pokoleń swój udział wartości konstruktywnych współtworzy i własną nieśmiertelność. Realizuje zarazem prawo tajemniczego „ Ducha Świata”, który wiedzie ludzkość ku ideałom dobra i harmonii. Ta wizja kierunku rozwojowego świata stanowi w cyklu podstawę wiary poety w sens polskich wysiłków niepodległościowych , muszą one jednak przyszłej Polsce dać nową postać (Taką jak byłaś nie wstaniesz z mogiły! -sonet XXX). Splatają się więc w cyklu Asnyka motywy romantycznej nadziei patriotycznej z racjonalistycznym idealizmem pozytywistycznym.

Kolejne przykłady:

W. Ostoja Zagórski: Król Salomon(\Sil) —refleksyjno-filozoficzny poemat liryczny oparty na motywach biblijnych (Księga Eklezjastesa i Pieśń nad pieśniami).

W. Ostoja Zagórski: Psalm tęsknoty {1892)

W obu utworach dochodzą do głosu pesymistyczne odczucia bezsensu istnienia, tonowane wskazaniem potęgi miłości( Król Salomon)i wiary religijnej ( Psalm tęsknoty) jako ratunku przed rozpaczą.

2. Liryka ludowa- poeta przyjmował role wyraziciela uczuć ludu, stylizując swe utwory na pieśni lub piosenki ludowe. Tego rodzaju lirykę( nawiązującą do cenionego przez pozytywistów T. Lenartowicza) uprawiała m.in. Konopnicka ( cykle: Na fujarce, 1887; Z łąk i pól, 1881- 1882; Po rosie, 1882- 1887).

3.    Lirykapejzażawa- słychać w niej-pogłosy-Senetów krymskicłrMićkiewicza lub szwajcarskich wierszy Słowackiego. Jej przykładów dostarcza twórczość: F. Faleńskiego, Odgłosy z gdr(1871), Asnyka, W Tatrach (]&S0) i Konopnickiej (cykle: W górach, 1876-1877; Morze, 1894 i inne).

4.    Liryka patriotyczna, która po przymilknięciu liryki powstania styczniowego została zagłuszona przez poezję programową i zlewała się z tematyką społeczną, odżywać zaczęła pod koniec epoki zwłaszcza w twórczości Asnyka( rehabilitacja w wierszu W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863r., 1888) i Konopnickiej (m.in. Rota, powstała już podokresie pozytywizmu w 1908r.)

Nie dorównując swym romantycznym poprzednikom pod względem nowatorstwa tematycznego, rozmachu ideowego i ekspresji uczuć, poeci pozytywistyczni poświęcali wiele starania stylistycznego, a zwłaszcza wersyfikacyjnemu dopracowania swych utworów. Najwybitniejsi.z nich-Faliński, Asnyk i Konopnicka- sięgali po najbardziej skomplikowane i kunsztowne formy stroficzne, z powodzeniem stosowali różne odmiany sylabowca i wiersza sylabotonicznego oraz różnorakie układy rymów. Za popisowy pod tym względem uchodzi tom Odgłosy z gór Faleńskiego. Znacznym powodzeniem w warsztatach większości liryków pozytywistycznych cieszą się takie konstrukcje wersyfikacyjne, jak sonet, oktawa i sekstyna, a w twórczości Faleńskiego 7-wersowa flaszka stroficzna, nazwana przezeń meandrem.

Przy poezji Faleńskiego , Asnyka i Gomulickiego oraz późnych utworów Konopnickiej historycy literatury wspominają o pokrewieństwie z klasycyzującym pamasizmem. Wszystkim tym poetom była obca parnasistowska koncepcja sztuki jako celu samego dla siebie. Jedynie tematyka(estetyzująca refleksja nad dziełami sztuki, kontemplacja fenomenów natury w aspekcie estetycznym, zaduma nad wielkimi artystami przeszłości, fascynacja pamiątkami grecko- rzymskiego antyku) zbliżała niektóre utwory do pamasistowskiej „poezji kultury”. W twórczości Asnyka uwidoczniało się to wierszach z tomu Poezje ( 1869) i przewijało się przez całą jego twórczość późniejszą. W spuściżnie Faleńskiego skłonności pamasistowskie widać m.in. w zbiorze Świstki Sylena (1876) i w Meandrach (1892), w twórczości Gomulickiego — w niektórych wierszach z tomu Poezje (1886). O Konopnickiej-pamasistce można mówić w związku z cyklami Hellenika ( Poezje seria IV, 1896), Sonety włoskie(Italia 1901) i Drobiazgi włoskie(Drobiazgi, 1903). Zjawiska pamasistowskie w poezji pozytywistów były rodzajem reakcji na subiektywizm i „ rozluźnienie” formalne sztuki poetyckiej romantyków.

a

POZYTYW! /M_17 1 .iryl^g nn?xrtrnrn‘ptAiti