17383 IMG$60 (3)

ca bierności, apatii i hlpoaktywności; epilepsja, wzmagająca egocentryzm (Kondaś O., 1984, s. 298 i n.). Ale również w przypadku tych chorób negatywne ich następstwa w zachowaniach dzieci i młodzieży mogą być odpowiednio zmniejszane nie tylko poprzez skuteczne leczenie, lecz również odpowiednie podejście pedagogiczne. Dlatego też nie bez racji leczenie, wychowanie i nauczanie uważa się za oddziaływania wzajemnie się uzupełniające, konieczne dla pełnego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego uczniów.

5. PEDAGOGICZNE REPERKUSJE ZNAJOMOŚCI PRZYCZYN TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH

Omówione wcześniej przyczyny (w znaczeniu czynników ryzyka powstawania trudności wychowawczych) nie wyczerpują — rzecz jasna — całego ich rejestru. Istnieje wiele innych tego rodzaju uwarunkowań — obok przyczyn tkwiących w środowisku Todzinnym i szkolnym oraz przyczyn biopsychicznych. Należą do nich m.in. przyczyny tkwiące w środowisku Rówieśniczym uczniów, warunki społecznó-ekonomiczne i kulturowe, sytuacja polityczna kraju, miejsce stałego zamieszkania (wieś, miasto), przyczyny etniczne, a nawet klimatyczne.

Warto również podkreślić raz jeszcze, iż opisane trzy grupy przyczyn nieprzystosowania społecznego uczniów nie są ria pewno kompletnym ich przedstawieniem. Tak np., wśród przyczyn tkwiących? w środowisku szkolnym, należałoby z pewnością ukazać wiele innych jeszcze błędów popełnianych przez nauczycieli i niektóre negatywne wpływy wywoływane przez czynniki kompletnie nieintencjonalne, jak zbyt duża liczba uczniów w szkole i poszczególnych klasach, panujący tam hałas podczas przerw międżylekcyjnych i występująca niekiedy wielka nuda podczas zajęć dydaktyczno-wychowawczych (por. Gurycka A., 1977), W podanym zaś opisie przyczyn tkwiących w środowisku rodzinnym, wykaz popełnianych przez rodziców i nauczycieli błę-

dów wychowawczych jest zaledwie ostrzegawczym znakiem tego, iż błędy takie są na ogół poważnym źródłem narastania trudności wychowawczych. Natomiast w przedstawieniu przyczyn biopsychicznych pominięto zupełnie nieprawidłowości w zakresie właściwości pozaintelektualnych, które mogą również sprzyjać nieprzystosowaniu społecznemu, zwłaszcza ppprzez wpływ, jaki niewątpliwie wywierają na niepowodzenia szkolne uczniów. Wymienia się tu m.in. pewną podatność (predyspozycje) do reakcji lękowych (neurotycznych), słabą umiejętność nawiązywania kontaktów z innymi (zwłaszcza z rówieśnikami), nadmierną aktywność motoryczną i tzw. impulsywność poznawczą, czyli zbyt pośpieszne i nierozważne postępowanie podczas rozwiązywania różnych problemów, w tym także zadań szkolnych lub testowych (Hevers N., 1981, s. 124—127). Są to pewne, w miarę stałe cechy osobowości, co nie oznacza bynajmniej, iż są one genetycznie zdeterminowane, albo też mają charakter wrodzony. Prawdopodobnie uwarunkowane są wieloma czynnikami, a w szczególności właściwościami systemu nerwowego i różnymi wpływami pochodzenia' zewnętrznego. Niemniej słusznie przyjmuje się, że takie lub inne nieprawidłowości w sferze emocjonalno--motorycznej mogą być i są nierzadko źródłem napotykanych trudności wychowawczych uczniów. W zestawie tego rodzaju przyczyn wymienia się również fizyczną konstytucję (budowę) uczniów (por, Pospiszyl K. i Żabczyńska E., 1985, s. 131—134) i ich deficyty rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno-moto-rycznych (jak opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowych i słuchowych oraz rozwoju ruchowego i zaburzenia lateralizacji), a także zaburzenia rozwoju mowy oraz zjawisko tzw.. dyslekcji i dysgrafii (por. Spionek H., 1973, s. 127—222).

Wszystkie omówione lub zasygnalizowane przyczyny trudności wychowawczych mogą dla pedagogów stanowić nieocenioną po-moc w przezwyciężaniu nieprzystosowania społecznego uczniów. Są" tez poważnym ostrzeżeniem" przed pochopnym przypisywaniem uczniom trudnym oznak' opieszałości, lenistwa czy złej woli. Pedagog, mający- dostatecznie pogłębioną wiedzę z zakresu różnorodnych i złożonych uwarunkowań przejawianych przez uczniów zaburzeń, potrafi ich lepiej zrozumieć- i w pełni akceptować takich, jakimi są w .jąeezywistości. Jest mniej skłon-

73