17794 Obraz7

58 VI. Państwo - problem terminologii

odniesieniu do terytorialnych tworów organizacyjnych istniejących w Europie przed okresem ukształtowania się monarchii stanowych. Jakkolwiek byśmy ustosunkowali się do tej tezy, warto zwrócić uwagę na znaczne odmienności w strukturze i funkcjonowaniu państw istniejących na naszym kontynencie w różnych epokach historycznych. Twierdzenie to odnosi się także do tworów państwowych pojawiających się w rozmaitych czasach poza Europą: na Bliskim i Dalekim Wschodzie, w przedkolumbijskiej Ameryce, w Afryce z okresu przedkolonialnego itp. Należy zdawać sobie sprawę z wielkich różnic, jakie dzielą na przykład państwo-miasto Ateny, Egipt faraonów, cesarskie Chiny, państwo Inków, średniowieczne włoskie republiki miejskie, ruskie księstwa dzielnicowe, Francję Ludwików, współczesną Anglię czy Stany Zjednoczone Ameryki. Nazwa „państwo”, używana w znaczeniu, w jakim dziś się nią posługujemy, przysługiwać będzie raczej współczesnej Wielkiej Brytanii czy Francji niż na przykład celtyckim monarchiom z czasów króla Artura albo merowińskim księstwom z epoki poprzedzającej panowanie Pepina i Karola Wielkiego.

74. Termin „państwo” jest dziś używany w dwu co najmniej podstawowych znaczeniach.

Państwo to struktura organów władzy publicznej; aparat władztwa publicznego, piramida urzędów. Nadając takie znaczenie terminowi „państwo”, wprowadza się zarazem ostry podział między państwem a społeczeństwem. Niekiedy nawet państwo i społeczeństwo (czasami naród) przedstawia się jako jakości przeciwstawne. Państwo to tyle, co ludzie władzy - policjant, urzędnik, sędzia - oraz organy publiczne, w których skład oni wchodzą - policja, ministerstwa, sądy itp. W państwach, w których społeczeństwo ma się źle, gdzie stosunki społeczne nie układają się pomyślnie, tego typu postrzeganie państwa jest nagminne. W społeczeństwach, w których obywatele czują się dobrze, dychotomia: społeczeństwo - państwo zaciera się w widzeniu potocznym, choć z pewnością nie do końca.

Na państwo można spojrzeć także jak na wspólnotę ludzką (obywatelską). Wspólnota ta funkcjonuje nie tylko za życia jednego pokolenia, jest związkiem pokoleń. Państwo to nie tylko my -obecnie żyjący, ale i nasi poprzednicy oraz następcy. Dziedziczymy terytorium państwa, jego instytucje (np. sejm), symbole (godło, Haga), przekonanie o znaczeniu państwowości dla jednostek i grup społecznych itp. Dodajemy do tego dziedzictwa coś swojego, coś odejmujemy. W ten sposób państwo - wspólnota umarłych, żywych i jeszcze nienarodzonych - ulega przemianom, nie przestając istnieć, zachowuje swoją ciągłość dziejową. Użyte tu słowo „wspólnota” zawiera w sobie dodatni ładunek emocjonalny.

Jeśli przyjąć zaproponowaną przez niemieckiego socjologa, F. Toenniesa, koncepcję, wedle której wspólnotę - Gemeinschaft - odróżnić trzeba od stowarzyszania - Gesellschaft - to państwo należałoby zaliczyć jednak do grupy stowarzyszeń. We wspólnocie przeważają bowiem więzi o charakterze osobowym i emocjonalnym, w stowarzyszeniu - o charakterze bezosobowym, instytucjonalnym i normatywnym. Państwa tymczasem, szczególnie współczesne, opierają się raczej na więziach drugiego rodzaju. Nie przeszkadza to jednak, zwłaszcza w retoryce politycznej, której przedmiotem jest własne państwo, patriotyzm, pożądany stosunek do niego obywateli, odwoływać się do idei wspólnoty. W tym duchu mówi się też, że państwo jest cennym dobrem wspólnym, które winno być przedmiotem powszechnego szacunku, troski i obiektem ciepłych uczuć obywateli. Tak na przykład Rzeczpospolitą Polską określa art. 1 konstytucji z 1997 roku („Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”).

Jednakże słowem neutralnym, które może być również w tym kontekście użyte, jest „organizacja”. Jest to uzasadnione także przez wzgląd na to, że wspólnota państwowa stanowi twór w wysokim stopniu ustrukturalizowany, zorganizowany. Państwo jest zatem organizacją społeczeństwa, organizacją obywateli. Jest to organizacja szczególnego rodzaju, a mianowicie terytorialna i suwerenna.