17832 img051 (35)

W skalach nazwiskowych są wymieniane nazwiska osób dobrze znanych szacującemu. Oto przykład tego rodzaju „skali uprzejmości”, którą dany uczeń wypełnia przez wpisanie odpowiednich nazwisk.

„Wypełnij poniższą skalę wpisując we właściwych miejscach nazwiska kolegów przejawiających różny stopień uprzejmości.”

Bardzo    Dość    Nieuprzejmy

uprzejmy jest:    uprzejmy jest:    jest:

Skale próbek zachowania się zawierają określenia szacowanych zachowań za pomocą ich przykładów, ilustrujących różne nasilenie danej cechy. Poniżej podajemy przykład takiej skali służącej do oceny stosunku przejawianego przez oceniane dziecko wobec innych dzieci.

1

2

3

odnosi się do innych życzliwie; w razie potrzeby służy radą i pomocą

nic przejawia wobec innych ani życzliwości, ani też wrogości

jest złośliwy wobec innych dzieci, dokucza im w różny sposób

Przytoczymy jeszcze jeden przykład tego rodzaju skali służącej do oceny agresywności. W skali tej podano próbki zachowań, uszeregowane we właściwy sposób; szacowania dokonuje nauczyciel.

„Podkreśl liczbę przy zdaniu najlepiej charakteryzującym ocenianego ucznia:

1.    Unika agresji za wszelką cenę. Nigdy nie jest zły, nigdy nie krytykuje innych.

2.    Rzadko jest zły i krytyczny w stosunku do innych, ma to miejsce wtedy, gdy inni go ostro atakują.

3.    Przejawia przeciętny stopień agresji, gdy okoliczności tego wymagają. Jest dość umiarkowany w krytycyzmie i wrogości.

4.    Często jest krytyczny, narzeka — różne sprawy wywołują jego niezadowolenie.

5.    Przeważnie agresywny, skłonny do zatargów o byle drobiazg”.¹

Skale próbek zachowania się są bardziej wiarygodne niż skale liczbowe lub przymiotnikowe, gdyż zawierają dokładne i jednoznaczne określenia szacowanych cech. Opisanie danego rodzaju zachowania się przez podanie jego symptomatycznej próbki orientuje szacującego w przedmiocie oceny i zwiększa jego trafność. Określenia liczbowe lub przymiotnikowe mogą być natomiast rozumiane rozmaicie, wskutek czego szacowania tych samych cech, dokonywane przez różne osoby, różnią się nieraz znacznie.

Anna Brzezińska i Jerzy Brzeziński wyróżniają się m.in. skale numeryczne i skale graficzne.² W ujęciu wymienionych autorów skala numeryczna to „[...] pewien zbiór kategorii opisujących poszczególne punkty określonego kontinuum psychologicznego, np. kontinuum cechy osobowości. Kategoriom tym przypisywane są a priori cyfry — od najmniejszej do największej lub odwrotnie”. W ujęciu tych autorów, „skalę graficzną stanowi odcinek prosty, poziomy lub pionowy. Krańcom tego odcinka przyporządkowane są pewne kategorie opisowe. Odcinek ten może być również podzielony na pewną liczbę równych części, a punktom podziału mogą być także przypisane kategorie opisowe”.^{3 4}

Można wyróżnić numeryczne i graficzne skale szacunkowe z punktami końcowymi opisanymi za pomocą pojedynczych słów oraz z dokładnie opisanymi punktami krańcowymi. Przykładem numerycznej skali szacunkowej z punktami końcowymi opisanymi za pomocą pojedynczych słów jest skala H. H. Remmersa służąca do szacowania różnych cech osobowości dziecka, której fragment podajemy poniżej.'²

1. Apatyczne	1	2	3	4	5	6	7	żywe
2. Zahamowane	1	2	3	4	5	6	7	reaktywne
3. Niepewne	1	2	3	4	5	6	7	pewne siebie
4. Zależne	1	2	3	4	5 '	6	7	z inicjatywą

(...)

Skale szacunkowe z dokładnie opisanymi punktami krańcowymi są zawarte w Arkuszu ocen zachowania się dziecka w szkole opracowanym przez B. Markowską⁵.

Oto przykłady takich skal:

101

1

Cyt. Z. Zaborowski: Psychologia społeczna a wychowanie. Warszawa 1962, PZWS, s. 159—160.

2

   A. Brzezińska, .1. Brzeziński: Konstrukcja i stosowanie skal szacunkowych do oceny zachowania się. „Psychologia Wychowawcza" 1975 nr 2, s. 203.

3

   Tamże.

4

   Tamże, s. 207.

5

   B. Markowska: Arkusz ocen zachowaniu się dziecka w szkole. „Biuletyn Psychometry-czny” 1968 t. II, s. 114—116.