16541 skanuj0032 (134)

m

"„Jest rzeczą zastanawiającą, że ilekroć w literaturze socjologicznej omawia się różnice między‘ wsią a miastem, sprowadza się ^faktycznie sprawę do .określenia'.cech .wyróżniających wioskę--osietile typu wiejskiego od osiedla typu miejskiego. W dalszym omówieniu spróbuję wykazać, że najczęściej wyliczane różnice mają charakter fragmentaryczny i wtórny, że są zatem konsekwencją odmienności w systemie życia, wyznaczonych przede wszystkim charakterem gospodarstwa chłopskiego” ^M.

• Podsumowując dotychczasowe uwagi, trzeba stwierdzić, że w badaniach porównawczych miast i wsi występuje często wyraźna tendencja do akcentowania różnic, pomijania zaś licznych podobieństw powstających na podłożu wspólnej kultury, tradycji, religii itp.⁵⁵ Dokonując tego rodzaju porównań należy również pamiętać o jeszcze jednym istotnym zagadnieniu, a mianowicie o różnym składzie społeczno-zawodowym obu typów środowisk społecznych. Otwartą kwestią pozostaje zawsze odpowiedź na pytanie, z jaką kategorią ludności miejskiej mieszkańcy wsi winni być porównywani. Dystanse dzielące wieś od miasta ulegną bowiem znacznej redukcji, jeśli unikać się będzie globalnych zestawień, a porównania będą przeprowadzane pomiędzy np.-robotnikami niewykwalifikowanymi z jednej strony, a rolnikami ze strony drugiej czy też pomiędzy osobami o podobnym wykształceniu.

Termin „urbanizacja wsi” rzadko obejmuje samo tylko zjawisko upodabniania się wsi do miasta. Z reguły miastu przypisywana jest rola czynna jako jednej ze stron, która jest aktywnie zaangażowana w dokonujące się procesy przemian. Sposób oddziaływań i\ charakter wzajemnych związków pomiędzy miastem a wsią nie^xjęst tu jednak jasno określony. Surowej krytyce poddane zostały rip...popularne dawniej różnego rodzaju kphcepcje dyfuzyjne. Jeśli zdefiniujemy urbanizację w kategoriach czysto demograficznych, to — jak. twierdzi Dewey — błędne okaże się przekonanie, że elementy miejskości mogą być „eksportowane”

^u Bogusław Gałęski, Socjoiopta tusi, Pojęcia podstawowe, PWN, Warszawa 1966, s. 88.

** O. Lewis, Some Perspectioes on Urbanization with Spectal Re/eren-ce to Merico City, w: Urban Anthropolopv» s. 136.

na 'tereny wiejskie. Takie niewą^liwe. konsekwencje^procesów koncentracji ludności w wielkich miastach, jak wzrost...poczucia anonimowości, duże . zróżnicowanie _: społeczne' i znaczna _ liczba kontaktów bezosobowych, nie .mogą być przenoszone na wieś_r gdyż związane są one wyłącznie z miastem⁵⁸.

Jednocześnie, nawet badacze, którzy z terminu „urbanizacja wsi” uczynili w swych pracach centralną kategorią pojęciową, coraz częściej są świadomi faktu, że przemiany zachodzące na wsi dokonują się pod wpływem wielu różnych czynników, a więc nie tylko na skutek oddziaływań samego miasta ^B7. Fakt ten rzadko-jest jednak uwzględniany w konkretnych pracach empirycznych, identyfikujących z reguły błędnie urbanizację z procesami modernizacyjnymi ^6B. Tymczasem te dwa zagadnienia, zwłaszcza w analizach teoretycznych, winny być rozpatrywane oddzielnie. Wiele zmian, jakie obserwuje się na wsi, jest też przede wszystkim następstwem szybkiej industrializacji kraju, a nie procesów urbanizacyjnych. W cytowanej pracy Rakowskiego, na przykład, pojęcie „urbanizacji wsi” jest w gruncie rzeczy utożsamiane z prze-* mianami struktury zawodowej i źródeł utrzymania ludności wiejskiej. Termin „urbanizacja wsi” często jest więc mylący, gdyż sugeruje, że zmiany zachodzące na wsi są w pierwszym rzędzie następstwem procesów urbanizacyjnych.

Badacze świadomi niebezpieczeństw, jakie wiążą się z opero-’ waniem zbyt szerokimi terminami, próbują zawęzić pojęcie „ur-

^M (Richard Dewey, The RurcI-Urban Continuum: Real but Rela-tively TJnrmportant, „The American Journall of Socjology’' 1960, vol. LXVI_r July.    . "    *

^,7 Patrz np.: W. Rakowski, Procesy urbanizacji wsi, s. 23 - 24: „Proces urbanizacji wsi irie odbywa się jednak tylko na linii miasto—wieś, jest

0    wiele bardziej ziożony, wielokierunkowy. Procesy urbanizacyjne na wsi dokonują się więc zarówno pod wpływem czynników zewnętrznych, jak

1    wewnętrznych. Dynapika ich zmian w czasie i przestrzeni w danym kraju zależy od tempa rozwoju jego gospodarki oraz polityki państwa, które jest w stanie włączyć wieś w zintegrowany ogólnonarodowy system społeczno-ekonomiczny”.

^sa Słuszne uwagi na ten temat w: Edward Pietraszek, Aspekty i ruska- ' żniki urbanizacji wsi, w: Procesy urbanizacji kraju w okresie XXX-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Jan Turowski (red.), Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 243 - 244.

*r

105