18327 skanuj0017 (264)

Występowanie, zastosowanie, narażenie. Toluen jest jednym z produktów suchej destylacji węgla. Można go również otrzymywać ze smoły pogazowej, przez pirogeniczny rozkład ropy naftowej lub przez katalityczną aromatyzację normalnych parafin i naftalenów. Toluen techniczny zawiera zawsze, jako domieszki, nieznaczne ilości benzenu i ksylenu.

Toluen jest cieczą dwa razy mniej lotną od benzenu. Ten fakt oraz mniejsza od benzenu toksyczność toluenu, wynikająca z jego biotransformacji, określa częste jego stosowanie w przemyśle, przede wszystkim jako rozpuszczalnika.

Toluen stosuje się jako rozpuszczalnik farb i lakierów oraz jako produkt wyjściowy w syntezie barwników organicznych oraz materiałów wybuchowych. W tych dziedzinach przemysłu istnieją warunki .narażenia na pary toluenu lub bezpośredni kontakt ze skórą.    ,.,

Losy w organizmie. Toluen dobrze wchłania się z dróg oddechowych, a retencja jego par w płucach wynosi początkowo 70%, a następnie ustala się na poziomie 57%. Również dobrze wchłania się przez skórę toluen ciekły oraz jego roztwory wodne. Część wchłoniętego do organizmu toluenu (ok. 20%) wydala się w stanie nie zmienionym, natomiast 80% ulega biotransformacji do kwasu benzoesowego.

Gtukuronid (10-20%) CONHCH.COOH

CH,

Hipuron (80-90%)

TM?

V^ł:.y*>V

Kwas benzoesowy w przeważającej części sprzęga się z glicyną, tworząc kwas hipurowy, który następnie wydala się z moczem. Tylko mała część kwasu benzoesowego łączy się z kwsem glukuronowym. Nie znane są w organizmie miejsca kumulacji toluenu lub jego metabolitów.

Mechanizm działania toksycznego. Toluen ma działanie toksyczne podobne do benzenu, jakkolwiek działa silniej na układ nerwowy i silniejsze jest jego działanie drażniące. Na układ krwiotwórczy toluen działa wyraźnie słabiej niż benzen, a wywołane zmiany we krwi są odmienne od zmian wywołanych przez benzen. . Toluen nie powoduje aplazji szpiku z obserwowaną często, w przypadku zatrucia benzenem, pancytopenią. Toluen jest stosunkowo szybko biotransformowany do mało toksycznego kwasu benzoesowego, który wprawdzie w ciężkim zatruciu toluenem prowadzi do kwasicy metabolicznej, lecz nie tak groźnej, jak w przypadku zatrucia alkoholem metylowym, czy nawet alkoholem etylowym. W wyniku przemiany toluenu nie tworzą się takie produkty, jak w przypadku benzenu, które można uznać za czynniki rakotwórcze. Toluen nie powoduje mutacji u bakterii Salmonella thyphimurium w teście Amesa i nie jest uznawany za czynnik mutagenny.

Objawy zatrucia. Charakteryzują się przede wszystkim objawami ze strony układu nerwowego. Przy zatruciu toluenem może znacznie szybciej dojść do

porażenia ważnych dla życia ośrodków nerwowych niż przy zatruciu benzenem. Zatrucie ostre rozpoczyna się bólami głowy, oszołomieniem, nudnościami, wymiotami, zaburzeniami równowagi i utratą przytomności.

Zatrucie przewlekłe charakteryzuje się podrażnieniem błon śluzowych, zapaleniem spojówek, gardła, pojawieniem się zaburzeń nerwowych, zawrotami i bólami głowy, bólami w okolicy serca oraz wzmożonymi odruchami ścięgnowymi i drżeniem kończyn. Objawom tym towarzyszą nudności, wymioty, brak łaknienia i ogólna bladość powłok. We krwi obserwuje się zmniejszenie liczby krwinek czerwonych oraz zmianę ich wielkości i kształtu (mikro- i anizocytoza). W obrazie białokrwinkowym występuje limfocytoza, przesunięcie w lewo obrazu krwinek obojętnochłonnych, ze zwiększeniem lub zmniejszeniem ogólnej liczby krwinek białych. U osób przewlekle zatrutych toluenem występuje zwiększona wrażliwość na etanol.

Działanie odległe. Działań odległych nie opisano, jakkolwiek niektórzy badacze obserwowali zwiększony odsetek chorób psychicznych u emerytowanych pracowników przewlekle zatrutych toluenem.

Metody oceny narażenia. Opierają się na oznaczaniu zawartości par toluenu w powietrzu lub oznaczeniu toluenu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej. Pomiar ciągły stężenia toluenu w powietrzu przeprowadza się przy zastosowaniu autoanalizatora w podczerwieni.

Oznaczenie zawartości kwasu hipurowego w moczu metodą kolorymetryczną lub w UV pozwala stwierdzić zwiększoną ekspozycję lub narażenie na toluen.

Wartości biologiczne i toksyczne. Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) dla toluenu w środowisku pracy wynosi 100mg/m³, dla obszarów chronionych 0,2 mg/m³ i specjalnie chronionych 0,05 mg/m³.

Wartość fizjologiczna wydalanego z moczem kwasu benzoesowego (hipuranu) wynosi 39 mg/h, a DSB tego związku w moczu pobranym pod koniec ekspozycji dziennej wynosi 80 mg/h.

-15.3.3-

Etylobenzen

Etylobenzen, C₆H₅—C₂H₅, temp. wrz. 136,2°C, prężność par w temp. 20°C = 2,04 kPa (15,3 mm Hg), m.cz. 106,16.

Występowanie, zastosowanie, narażenie. Etylobenzen jest cieczą łatwo palną występującą w warunkach przemysłowych w ropie naftowej, benzenach, smole pogazowej oraz jej frakcjach i produktach. Stosuje się go w przemyśle chemicznym do wyrobu mas plastycznych, jako surowiec wyjściowy do syntezy styrenu. W czystej postaci stosowany jest jako rozpuszczalnik farb i lakierów. W powyższych dziedzinach przemysłu mogą powstać warunki narażenia na pary i mgły etyloben-zenu lub bezpośredni jego kontakt ze skórą.

Losy w organizmie. Po wchłonięciu par etylobenzenu, którego retencja w drogach oddechowych wynosi ok. 50%, następuje jego przemiana. Biotransforma-cja etylobenzenu zachodzi w komórkach wątrobowych w układzie utleniań mikro-somalnych i przebiega wg następującego schematu.

581