18574 IMG 17

STROMATA - STRUKTURA DZIEŁA LITERACKIEGO 485

czesnej pisanej -» wierszem wolnym. Por. strofa. tk

Stromata (< gr.) — dosł. „kobierce'’, rękopis lub publikacja zawierająca zbiór rozpraw filozoficznych lub dzieł lit. uznanych za szczególnie cenne i interesujące. Por. antologia, tk

Struktura dzieła literackiego (ang. struć turę of literary work_% fr. structure d'oeuvre lii tera ire, niem. Struktur des literarischen Werkes, ros. cmpyKmypa Mwepann puoeo npoujeedeuuM) — budowa -» dzieła lit., sieć relacji wiążących jego elementy, całościowa organizacja czyniąca z niego układ spójny, kompletny i samowystarczalny. Układ taki jest nadbudowany nad wszelkimi występującymi w dziele uporządkowaniami, które odpowiadają jego poszczególnym funkcjom. Rolę pierwszoplanową odgrywa tu jednak uporządkowanie swoiste, związane z funkcją estetyczną, nieredukowalne do zewnętrznych zobowiązań dzieła (poznawczych, ekspresywnych czy wychowawczych); koordynuje ono wszystkie współwystępujące w dziele uzasadnienia konstrukcyjne. Relacje między elementami w obrębie s.di. układają się hierarchicznie: obejmuje ona nie tylko zależności konstytutywne, lecz także drugorzędne czy peryferyjne; struktu-ralność dzieła nie jest równomierna: są w nim strefy większego lub mniejszego zorganizowania. S.dl. ma charakter dynamiczny, realizuje się w czasowym następstwie wypowiedzi, której odcinki (słowa, zdania, zespoły zdań) odsłaniają stopniowo nowe związki i zależności, i dopiero poznanie całego utworu — od pierwszego do ostatniego słowa — pozwala nam zrekonstruować zrealizowaną w nim strukturę: uchwycić składające się na nią relacje. Całościowa s.di. nie jest dana czytelnikowi wprost i bezpośrednio; w toku lektury istnieje ona potencjalnie, jako możliwość, aktualizuje się dopiero ex post, w wyniku ogarnięcia przez niego pełnego przebiegu wypowiedzi; sytuuje się na poziomie -* genotypu dzieła. Stanowi w mniejszym lub większym stopniu aktualizację jakiegoś typu budowy dzieła lit., powracającego w różnych utworach. Określone typy budowy stanowią podstawę grupowania dzieł w -• rodzaje i -* gatunki literackie. Struktura rodzajowa i gatunkowa nigdy nie wyczerpuje złożoności strukturalnej dzieła; ta ostatnia bowiem poza momentami typowymi, właściwymi dla całych klas dzieł analogicznych, obejmuje uporządkowania jednorazowe, oryginalne i swoiste, niekiedy wyraźnie odchylające się od ustalonych standardów konstrukcyjnych, najczęściej zaś powstałe w wyniku indywidualnej kombinacji różnych typowych schematów strukturalnych. S.di jest układem nadrzędnym wobec tak lub inaczej rozróżnianych stref treści i -♦ formy dzieła lit. Ogarnia ona zarówno płaszczyznę językową utworu (— plan wyrażania), jak i płaszczyznę tego, co przez znaki językowe jest ewokowane (— plan treści). Obie płaszczyzny zbiegają się w warstwie znaczeniowej wypowiedzi (-* semantyka, —* znaczenie). Organizacja materiału językowego to — styl dzieła lit.; obejmuje wszelkie rozró-żnialne poziomy jednostek językowych: fonemi-czny, morfemiczny, leksykalny, składniowy (zdanie i układy ponadzdaniowe), intonacyjny i wersyfikacyjny (-* wiersz), a także całościowe formy wypowiedzi, takie np. jak -» monolog lityczny, -*• narracja, dialog. W planie treści rozróżnia się trzy zasadnicze sektory: -+ świat przedstawiony, -» zawartość ideową i -*literacką sytuację komunikacyjną; budowa świata przedstawionego to kompozycja utworu. Plan treści podobnie jak płaszczyzna językowa jest wewnętrznie rozwarstwiony, chociaż granice między poszczególnymi poziomami jednostek konstrukcyjnych są tu znacznie trudniej uchwytne. Wyróżnia się poziom jednostek elementarnych świata przedstawionego (-> motywów) oraz różnorodne poziomy ich kombinacji o rosnącym stopniu złożoności (-* wątek, — postać, -» temat, -* fabuła). Jednostki różnych poziomów — zarówno w planie wyrażania, jak i w planie treści — pozostają w relacjach dwojakiego rodzaju: każda wiąże się z innymi elementami tego samego rzędu (np. sylaba-sylaba, sło-wo-słowo, zdanie-zdanie, wers-wers, motyw-mo-tyw), ale także z elementami innych poziomów — nadrzędnych lub podrzędnych (np. sylaba --stopa-wers-strofa, słowo-zdanie-narracja, motyw-wątek-fabuła). Związki pierwszego rodzaju wyznaczają -* horyzontalną organizację dzieła, natomiast relacje drugiego typu — .wertykalną organizację dzieła. W obrębie poszczególnych poziomów ich składniki określają się nawzajem, współbudując większe układy jednorodne, zarazem konstytuują innorodne całości wyższego rzędu. Każdy poziom dysponuje własnymi zasadami i wzorami integracji, dzięki którym powstałe na nim układy elementów nie są sprowa-dzalne do poziomów niższych. Najwięcej trudności sprawia teoretycznej refleksji nad budową