18831 Image 26

sięgnąć do metody dedukcyjnej. W tym przypadku za dane pośrednie może nam posłużyć znajomość rozwoju i znaczenia grodów z X wieku, w których jednym z nich (zapewne najważniejszym) miała miejsce siedziba księcia; ustalone fakty najczęstszego przebywania w tym grodzic księcia (jak wiadomo książę nic przebywał w jednym miejscu, objeżdża) kraj goszcząc najczęściej w grodach), może dać podstawę do wnioskowania, że właśnie ów gród był stolicą księcia.

Metodą dedukcyjna pomaga więc w ustaleniu faktów, na które nie. . posiadamy bezpośrednich przekazów źródłowych. Wykorzystuje się w niej różne pośrednie przestanki wyjaśniające. Rzecz jednak w tym żeby dobierać możliwie najwłaściwsze i najbardziej przekonywające argumenty, za pomocą których dokonuje się wyjaśnień faktów nie posiadających poświadczenia źródłowego. Należy się jednak zawsze liczyć z pewnymi nieścisłościami ustaleń tą metodą, czyli ustaleniami przybliżonymi. Nie ma jednak innej rady, ustalenia ścisłe możemy uzyskać tylko w wyniku zastosowania metody indukcyjnej, ale do zastosowania tej metody niezbędne są poświadczenia źródłowe poszukiwanych faktów, a te nie zawsze można uzyskać. W innych przypadkach musimy posługiwać się metodą dedukcji, czyli przeprowadzać badania dochodząc do faktów od ogółu do szczegółu.

Różnice w ustalaniu faktów metodą indukcyjną i dedukcyjną dość wyraźnie sprecyzował J.G.Frazcr. Stwierdził on, że historię możemy wykładać w dwojaki sposób: „Albo stwierdzamy ogólne zasady, a następnie objaśniamy je szczególnymi przykładami, albo też, przeciwnie, rozpoczynamy od wyłożenia szczególnych przypadków i przez porówywanie ich pomiędzy sobą usiłujemy wyłonić te ogólne prawa, które według pospolitego sposobu mówienia, szczególnymi wypadkami rządzą. Pierwsza metoda nosi miano dedukcyjnej, ostatnia jest indukcyjną".

6. Metoda filologiczna

.Metoda filologiczna albo leksykalna, należy do jednych z najstarszych metod badawczych w nauce historycznej. Rozwinięta i udoskonalona przez filologów oddaje duże usługi w badaniach historycznych. Można ją wykorzystać w dwóch znaczeniach:

a)    w odczytywaniu i interpretacji znaczenia Języków pisanych materiałów źródłowych,

b)    w,ustaleniu faktów przeszłości za pomocą^lnctod pośrednich, w tym przypadku (danych językowych (głównie toponomastyczych), do

czego niezbędna jest wiedza językoznawcza. To ostatnie znaczenie jest szczególnie przydatne dla badań historycznych.

Materiałem badawczym jest pismo, zainteresowania historyka zawsze kierują się do wszelkich nazw, a więc nazw różnych przedmiotów, krain, miejscowości, roślin, zwierząt, a także imion własnych. Można na podstawie tej metody ustalić np.: zasięg roślinności, osadnictwa poszczególnych grup i plemion oraz przynależności etnicznej, zasięg i podstawy gospodarki rolnej, hodowlanej, ustalcanie zawodów ludności poszczególnych osad. Na przykład nazwy wsi Piekary, Szczytniki, Grotniki, Rybaki, świadczą, że w tych wsiach ludność (służebna) wykonywała takie właśnie zawody na rzecz grodu, zamku, księcia czy pana feudalnego.

7. Metoda geograficzna

Jylcloda geograficzna zwana inaczej kartograficzną lub przestrzenną wykorzystywana jest przez historyków dość często. Można ją użyć co najmniej w dwóch odmianach:

a)    kiedy chodzi o ustalenie faktów lub zależności między nimi,

b)    w loku wyjaśniania ustalonych faktów.

Na przykład rozlożenTe~na~mapie określonych faktów historycznych może umożliwić jnWaTiie terytorialnego państwa jako całości oraz najbardziej czy też najsłabiej zagospodarowanych jego części, poznanie stanu jego obronności, typu gospodarki, (roślinna czy hodowlana), stosunki majątkowe itd. A. SenikQvyj.ci.na podstawie ujnicjscowienia na mapie wsi, w których występowało drobne rycerstwo zdołał ustalić, że najgęściej te wsie występowały w okolicy pogranicza północno - wschodniego (w rozgraniczeniu z Prusami, Litwą i Jaćwierzą), z czego wysunął wniosek, że to planowa akcja osadnictwa wojskowego mającego na celu ochronę zagrożonych przez te narody granic Polski.

Jeśli rozmieścimy na mapie grody różnych typów, to się przekonamy, że np. grody strażnicze rozmieszczano wzdłuż granie państwa, co oznacza, że służyły one do obrony przed najazdami armii czy oddziałów wrogich. Z gęstości rozmieszczenia oraz ich umocnień możemy z kolei wysnuć wnioski, które odcinki granie były najbardziej zagrożone.

Za pomocą tej metody możemy ustalić związki, jakie zachodziły pomiędzy wykrytymi faktami, a właściwościami środowiska geograficznego. Na przykład rozmieszczenie na mapie faktów dotyczących rodzaju gleb i różnych roślin uprawnych pozwala ustalić związki gleby z rodzajem roślin. Rozmieszczenie natomiast faktów dotyczących zagęszczenia

77