16682 P1190130 (2)

JAK POWSTAWAŁA POLSKA

■I) OM iMtfch jtóóiWD    iitepreoł^nyth. W przypadku Mazow-

a> «xtodniegD archeologa poświadcza występowanie przez cały wiek XI i S ritok znajdujących odhtcie w kulturze materialnej, m.in w produkcji ,-harA- .o. stycznych fana imotA o* typu drohiczyńskiego Nowsze badania ntonK p^i koniec lat daśewięćdziesiątych wskazują na kilka dalszych ilijala. Pazury n m-m- występowania w bliskiej odległości (od kilku do Mfamoai km) grodmdc takich jak Krasna Wieś. Mołoczki. Paszkowszczyzna I UBa Innych lakę choć usytuowane na tym samym, terytorium, miały odmienne daje W wielu przypadkach stwierdza się tam ciągłość osadniczą ąwajycą od muszych hł wczesnego średniowiecza aż po wiek XII (np. Kluko-wkoe ay HKli) 7rtnwm Dariusza Krasnodębskiego (2000), owo długie BSSS wad i grodów odzwterócdUć mogło rozłożony w czasie proces długotrwałego ncścchenia tych terenów przez ludność przybyłą tu z Wołynia juz u progu wczesnego średniowiecza. Żarem najstarsze grodziska na Mazowszu ■i» hndnari tworzyć mogh sieć stacji na szlaku handlowym, biegnącym ad mórz |gy||kg) i Czarnego w kierunku terytoriów Słowian Zachodnich i Bałtów W rirtede nowszych danych archeologicznych, okres ważnych przemian stiuk-Im omdnkzych na Muu w*"-¹ śk zaczął dość późno, bo dopiero w irtra JO. I nade wszywko w XD w. Wówczas to funkcjonujące od tólku wieków cenna zostały drfłnfcywtńe opuszczone, a nowe grody wyrosły obok aich w lóiiłlra urwij zaledwie odległości. Wokół nowych fortyfikacji po wuh sieć osad otwartych, poaostających z nimi w funkcjonalnym związku llBg|||g| baderwczyta na najtBżge łata pozostaje ustalenie, czy .nowe" grody aa reresach ilil n jam g i ftxluu oznaczały postępującą ekspansję z Rusi. czy

S rdśegłych łatach prospekcjami archeologicznymi objęto dorzecze Liwca. p*w aa [»*«<■■> od omawianych terenów. Odkryto tu materialne siady wykaaokmu K nkwieBucj enklawy osadniczej, co nastąpiło w końcu IX lub na Mn X w. ludność przybyła na te tereny pochodziła, jak sądzi Wojciech ^■HpMlNfeBabsaiów położonych na wschód od Bugu. Kolejne grupy usadakar. odntaowywane tu od schyłcu X w., wykazują silniejsze związki kdweae z terenami Starego Mazowsza i z terytorium czerskim Nastąpił długi pnaa tarijini tych ziem. w którym główną rolę odgrywał zapewne wy-budtw n w X w gród w Liwie (Grodzisk nad Liwcem), włączony wraz C otyta kryntn do domeny piastowskiej, najpewniej w początkach XI w Od Kgo momentu rejon Grodziska nad Liwcem stał się obszarem koncentracji wq>Noot osauruczyth w rej części terytorium Mazowsza I IMMK jot u zarania państwa diametralnie różniło się od pozostałych eo^DOÓw krapi. Dlaczego właśnie tutaj przez cały wiek XI, a nawet XII ^^^^^HHpije pogrzebowi Co spowodowało, że ślady działalności H dabo czytelne nrebeologicznic w okresie budowy państwa? jjulMhą w grę inne możliwości wyjaśnienia tych zjawi.sk Fomtał-HMRa do państwa ranieźiueń-skicgo (przynajmniej jego

zachodniej części) mogło nastąpić stosunkowo wcześnie, bo pa około połowy X w, na co pośrednio wskazywałyby wspomniane nowsze datowania spalonych grodów doby plemiennej Jednocześnie wydaje sic. ze główne zamocowania Piastów' gnieźnieńskich we wczesnym okresie funkcjonowania państwa ■ługowane były jednak nie ku Mazowszu, ale na legiony wschodniej Małopolski i Pomorza Nadwiślańskiego. Terytoria .mazowieckie*, pozbawione w tym akre-*e inicjatywy państwo¹wotwórczej i większych inwestycji, stanowiły więc raczej potencjalny obszar do zagospodarowania. Dogodną okolicznością do sprawowana ałUtamei i politycznej kontroli nad tym regionem było jego połażenie -w bezpośrednim sąsiedztwie centrom gnieźnieńskiego państwa. Ale region zachowywał, jak wykazują świadectwa archeologiczne, wiele charakterystycznych dkł elementów kultury tradycyjnej. Przełom w postrzeganiu miejsca Mazowsza w strukturze państwa polskiego nastąpić mógł dopiero w ostatnich dekadach (czy wręcz dekadzie) wieku X, kiedy to podjęto decyzję wybudowania atonlnego ośrodka na Wzgórzu Tumskim w Płocku Ale chyba jeszcze przez wiele lat rozlegle terytoria Mazowsza przypominały .kresy" - były to tereny, na których chronili się np. prześladowani i uciekinierzy z Wielkopolski po najeźdźie Btzetysława czeskiego i reakcji pogańskiej z lat trzydziestych XI w. (Gall, 1,19). Był to więc region trwania, ale i mieszania się różnych elementów etnicznych i tradycji kulturowych. Tezę tę poświadcza obecny tam przez cały wiek XI i XII zagadkowy fenomen grobów z konstrukcjami kamiennymi (por. rozdz. 15). a na krańcach wschodnich regionu, w rejonie Horodyszcza. utrwalone w źródłach archeologicznych wszystkie bez mała formy wczesnośredniowiecznego rytuału pogrzebowego, przeżywające się w głąb Xffl w. Wszystko to, w kontekście słabej urbanizacji i braku oddzielnej diecezji aż po drogą połowę XI w., zdaje się wskazywać na fakt, że Mazowsze w początkowej fezie śmienia państwa stanowiło rodzaj .rezerwy terytorialnej”, której rozwojowi Piastowie poświęcali zdecydowanie mniej uwagi, aniżeli się to obserwuje w innych dzielnicach Polski. Polityka taka musiała prowadzić do zapoczątkowania i utrwalania się symptomów autonomii Mazowsza. Potwierdzeniem tej opinii zdaje się być nie tylko fenomen tzw. państwa Miedawa z połowy XI w, alę również posozegałna archeologicznie mozaika kulturowa, w tym długie współistnienie .starych" i .nowych' elementów w kulturze materialnej i duchowej regionu

Od Bałtyku po Sudety: Śląsk i Pomorze Zachodnie

Tak jak w przypadku wschodnich terenów Małopolski i Pomorza wiele przesłanek przemawia za przyjęciem tezy, że proces ich przyłączania miał miejsce w latach siedemdziesiąty c h X w., tak można wysunąć przypuszczenie, ze w połowie następnej dekady, czyli w latach osiemdziesiątych X w . uwaga Piastów skoncentrowana była na tworzeniu i umacnianiu granicy zachodniej państwa.