19595 Zdjęcie1326

cią, jeśli można tu uiyć marluowaki..,^

4*gsi*- “*ajgss ^a«ą5U

ale owa śrlgflompść m icsi-i reguły adt&^kiM do rzecnrwiUości. Nie znamy nawet .jtosunjJS prostych motywów, które kierują naszym po*w wanien; uważamy siq za bezinteresownych, poą. czas gdy działamy jako egoiści; wierzymy, ii ruje nami nienawiść, podczas gdy dajemy się po. wodować miłości; zdaje się nam, że słuchamy rozumu, podczas gdy jesteśmy niewolnikami mero-zumnych przesądów itd'¹.¹ Tym bardziej istnieć musi (Durkheim podejmuje tu jeden z obiegowych i od czasów co najmniej Hegla tematów myśli spo-l łecznej) uderzająca dysproporcja pomiędzy za-1 mierzeniami jednostek ajikutkami ^ch społecznej | działalności, które określane są przez wiele nie-j kontrolowanych przez nie czynników. Nie należy zatem — jak mawiała pani de Stael — brać „aktorów za sztukę^!

Nie twierdzimy, ii wyczerpaliśmy w ten spo-\ sób wszystkie argumenty, przemawiające zdaniem | Durkheima za tym, by nie traktować społeczeń-1 stwalaKb prostej^sumy!! jednostek. We wspom-* ^nlffiśmyna przykład o tym, Sw tym kontekście liczy się także (co prawda, słabnące z czasem) •J przekonanie, iż społeczeństwo „składa się nie tylko IjJudz^ale i z raczyć czyli posiada materialne [podłoże, złożone nie tySoz jednostek ludzkich.

‘ Wszelkie możliwe pominięcia są tu jednak uspra-\rteffiwione, ponieważ — jak się zdaje — rozumowanie trzecie i czwarte były dla Durkheima całkowicie wystarczające, aby uznać- społeczeństwo za rzeczywistość swoistą, tj. ponadjednost-

Ta koncepcja Durkheima spotkała się we współczesnej socjologu z ostrą krytyką, która zmierzała zwłaszcza do okazania, iż tego rodzaju pojęcie społeczeństwa czy świadomości zbiorowej f¹ Ł Durkheim: Lcs Repie* de lamethode sociologiąue cyt wyd, s. XIV.

jest, w gruncie rzeczy, hipoMuą, i więc niczym lepszym od pojęcia Ludzkości Comtek i Volki-geiit Hegla.¹ Krytyko to, wychodząca najczęściej od zdroworozsądkowego twierdzenio, iż zobaczyć możno tylko jednostki, nic zaś społeczeństwo, wymaga chwili zastanowienia. Otóż uderza to, że są w niej połączone dwie odrębne sprawy: po pierwsze, likwidacja pewnych terminologicznych nieporozumień, jakich — jak już mówiliśmy — pełno w pismach Durkheima, gdzie „często (pisał prol. Ossowski) nie wiadomo, gdzie kończy się metafora, a zaczyna hipostaza”; po drugie, likwidacja pewnego typu problematyki, która została wprawdzie przez Durkheima podjęta w najszerszym zakresie, ale nie jest bynajmniej nieodłączna od jego koncepcji, a tym bardziej od jego sposobu wyrażania się.

Inaczej mówiąc, w..toku krytyki „świadomości zbiorowej" dokonywano .niejednokrotnie zasad-' ńiężej zmianjr prelerencji, teoretycznych tak, jak gdyby w istocie chodziło tu po prostu o „unauko-wienie" socjologii lub nawet tylko o usunięcie terminologicznych niejasności. W rzeczywistości owa krytyka była’ często”tylko akcydensem głębszego procesu, polegającego na odwrocie od badania systemów czy struktur społecznych do badania zachowań się osobników ludzkich. Operacja ta widoczna jest najlepiej u F. Allporta, który pisał: „Pojęcie przyczynowej nauki jest nie do utrzymania na płaszczyźnie czysto społecznej (nie-psychologicznej), gdyż wszelkie naukowe wyjaśnianie jest możliwe tylko przez sprowadzanie pojęć naukowych na szczeble coraz bardziej elementarne. -.Prawdziwą podstawą socjologii jest społeczne zachowanie się uspołecznionej jednostki, a więc, innymi słowy psychologia społeczna".^{2 3} Otóż spora część krytyk socjologii Durkheima wy-

1

Por. np. G. Gunńtch — Traite de sociologie, Paris

2

1058, t. i, s. 49.

3

Cyt wg Bartletta E Stoodley’a: Society and Set/. A Reader in Soeial Psychology, Glencoe 1962, s. 31—32.