19921 ScanImage028 (2)

60

łączące kilka wspólnot osadniczych. Do lepiej zbadanych centrów rzcmie^ czo-handlowych tego rejonu prowincji kurhanów wydłużonych nalc_i: Psków i Izborsk, które dopiero w X w. zostały opanowane przez Słow^ i przebudowane na ośrodki ruskich okręgów osadniczych (K.M. Płotki-1982, s. 163).

Druga zachodniofińska prowincja kulturowa wykształcona została międr VI a IX w. wokół jeziora llmeń, obejmując tereny położone zwłaszcza %. wschód i północ z dorzeczem Msty i Mołogi włącznie (V.V. Siedov, 1970. s. 9t Struktura zasiedlenia tego obszaru była analogiczna do obserwowanej w pro-wincji kurhanów wydłużonych. Na całym bowiem obszarze można wyróżnij wydzielające się topograficznie mikroregiony z charakterystycznymi skupienia^, osiedli i cmentarzysk z tzw. sapkami (E.N. Nosov, 1977, s. 8-10, 19, 20; Skupienia osadnicze powstawały nad brzegami rzek i jezior, w bezpośredni? sąsiedztwie z wodą, tam gdzie linia brzegowa rzeki lub jeziora była bardz>: bogata, z łąkami i wydzielonymi tarasami (E.N. Nosov, 1981, s. 49).

W dorzeczu Msty odległości między poszczególnymi skupieniami osadniczy mi wynosiły od 4 do 20 km (E.N. Nosov, 1988, s. 34). Składało się ono z kilim osiedli i cmentarzyska sapek. Osiedla były niewielkie, zajmowały powierzchni: 30-60 x 120-150 m, która pozwalała na wzniesienie paru budynkówzrębc wych tworzących zagrodę (E.N. Nosov, 1988, s. 33). Cmentarzysko stanowi! blisko siebie stojące sopki w liczbie od 1 do 4, wyjątkowo więcej, a liczba U mogła odpowiadać ilości zagród tworzących wspólnotę osadniczą. Każd sopka zawierała kilka pochówków, najczęściej 1 -2 do 8-12. Jak się przypusz cza, byli to zmarli członkowie rodziny, która wzniosła i użytkowała sapkę.

Skoncentrowane badania archeologiczne pozwoliły na hipotetyczną rc konstrukcję układu społecznego ludności tworzącej w VI-IX w. etnokul turową prowincję sopek. Zgodnie z przyjętymi założeniami, najmniejs/i jednostkę osadniczą stanowiła wielopokoleniowa rodzina użytkująca jcdcc kurhan zwany sopką. Pojęciu wspólnoty terytorialnej odpowiada cmentarz)¹ sko, czyli zespół sopek, między którymi odległość zamyka się w przestrzał od 0 do 220 m (I.V. Isłanova, 1986, s. 67). Z analizowanych przykładów wynika, że liczba sopek wzniesionych w obrębie cmentarzyska, waha się o 1 do 18, a czas ich użytkowania obejmuje odcinek zawarty między VI a X* Cmentarzyska sopek, położone w odległościach od siebie nic większych ni: 9 km, mogły być odpowiednikiem wyższej formy organizacji społecznej obejmującej wspólnymi działaniami od 2 do kilku wspólnot osadniczych. W dorzeczu Msty i Mołogi udało się wyróżnić 15 takich zespołów. Obejmują oof najczęściej wspólnoty osadnicze gospodarujące po dwóch stronach dolin) rzecznej, lub ulokowane na brzegach tego samego jeziora.

Wyższy stopień organizacji społecznej mogło tworzyć kilka zespołom wspólnot osadniczych, okupujących wydzielający się topograficznie obsz#

0    powierzchni od 12 do 30 km. Naturalne granice takich regionów tworzył) puste przestrzenie, trudne do przebycia, takie jak podmokła puszcza, moczą*)

1    bagna, trwale pozbawione osadnictwa (I.V. Isłanova, 1987, s. 32-42) (ryc. 1?^!

Ryc. 17. Fińskie zespoły osadnicze w prowincji sopek. (I.V. Isłanova, 1987).

- stanowiska niezweryfikowane, b - 1 -2 sopki, c - 3-4 sopki, d - powyżej 8 sopek, e - okręg, f- mikroregion, g - region.