ScanImage064

J

132

(A.H.Kask, 1956, s. 24n). Z drugiej strony ustalono, żc mieszkańcy wspólnot osadniczych zorganizowanych w kilegundy odnotowane w Xfl] ' mówili jednym z narzeczy północnego lub południowego dialektu języ^. estońskiego, co wskazuje, że kryterium ich powstawania opierało się* jT wspólnocie języka i terytorium (H. Moora, 1956, s. 135). W przypal powstających najpewniej dopiero w XII w. organizacji polityczno-terytori_a; nych, łączących sąsiadujące kilegundy w ziemie, czyli maakondy, kryterium językowe nie miało już większego znaczenia. I tak w skład ziemi Yirun^ wchodziły kilegundy, w których ludność mówiła narzeczem wybrzeży dialektu północnoestońskiego i narzeczem środkowoestońskim tegoż dialekt (H. Moora, 1956, s. 137). W zasadzie jednak maakondy również grupował, ludność posługującą się tym samym narzeczem. Tak było w przypadku zie^ Jarvamaa i Ilarjumaa oraz Alempois, Nurmekund i Mahu, których mieś/ kańcy mówili narzeczem środkowoestońskim dialektu północnoestońskiege (H. Moora, 1956, s. 139). Wspólnym narzeczem wschodnim dialektu pól nocnoestońskiego mówili mieszkańcy ziemi Vaiga, zaś zachodnim tego? dialektu ludność ziemi Lancmaa (A. Vassar, 1956, s. 203).

Podobną sytuację zaobserwowano również na wyspach Saremaa i Muhu gdzie rozwinęło się tzw. narzecze wyspiarzy dialektu północnoestońskiego Natomiast w^r przypadku wspólnot osadniczych, które utworzyły ziemię Ra-vala, to ich mieszkańcy posługiwali się bądź narzeczem wybrzeży, bądź środkowoestońskim dialektu północnego. Wysunięto z tego wniosek, ii w procesie zasiedlania północno-zachodniego pobrzeża Estonii brali udz?a fińscy wychodźcy z pobrzeża południowo-wschodniego Zatoki Fińskiej i z jego zaplecza lądowego (ryc. 56).

Mieszkańcy wspólnot osadniczych na Wysoczyźnic Sakalskicj mówi zachodnim narzeczem dialektu południowoestońskiego. Finowie, którzy oi XI w. podlegali władztwu letgalskiemu lub książętom pskowskim, a więc ni zachód od jeziora Pihkva (Pskowskie), mówili różnymi narzeczami eston-skiego dialektu pc^udniowo-wschodnicgo. Wśród nich wyróżniono narzecz* tartuskie (ziemia Ugandi) i wyrumskie (ziemia Vyrumaa) oraz setuskie (zj^c mia Setumaa) i atzclskie (ziemia Atzele).

Zdaniem badaczy zachowanie w języku estońskim śladów tak widjj narzeczy jest przesłanką dla dopatrywania się w dalekiej przeszłości fiński^ grup rodowo-plemiennych wewnętrznych więzi językowych i wspólny⁰ nazw, które nie przetrwały w świadomości potomków. Z chwilą zała®^3C1 się struktury rodowo-plemicnnej, co mogło mieć miejsce w ciągu IV i V W ku, rodziny wywodzące się z tych grup tworzyły wspólnoty osadniczo-tetf torialne funkcjonujące niezależnie od siebie aż do IX w. W okresie wznK^ nych ekspansji osadniczych na ziemie zachodniofińskie najpierw Bałtn a później Skandynawów i Słowian, poszczególne wspólnoty terytori³^’ Finów estońskich traciły swą niezależność polityczną i włączane były ^ sięgi tworzących się władztw bałtyjskich bądź słowiańskich. W XII w. wsp^ noty osadnicze Finów estońskich, które pozostały poza zasięgiem inV>³*'^/

133

56. Stanowiska archeologiczne w obrębie terytorium osadniczego Finów estońskich wc wczesnym średniowieczu

(V.V. Siedov, 1987).

1 - osiedla, 2 - cmentarzyska

£