1
3

Dokładność wykonania każdego wymiaru jest określona pr/cz podanie wymiarów granicznych: górnego U i dolnego A lub prze/ podanie odchyłek graniczny cii: górnej i dolnej od wymiaru nominalnego N. Odchyłka górna wałka es = B_v.~ N

Odchyłka górna otworu FS = B₀—N    . .

Odchyłka dolna walka ci — A_w~N

Odchyłka dolna otworu FI = A_a~ N

Odchyłki mogą być dodatnie, ujemne łub równe zeru.

Wymiar określony na podstawie pomiaru, dokonanego z określoną dokładnością, nazywamy wymiarem zaobserwowanym. Powinien on być zawarty między wymiarami granicznymi.

Tolerancją wymiarową T nazywamy różnicę wymiaru górnego i dolnego lub różnicę między górną i dolną odchyłką (rys. 1.9)

I Rys. 1.*>. Tolerancje - oznaczenia I podsl a wowe: N- — .wymiar nominał ny, ' H - górny wymiar graniczny, A — dolny wymiar graniczny, es. FS — gór-. ne odchyłki wymiarowe, ei, El - ilol-—t- nc odchyłki wymiarowe, T— tolerancja wymiarowa

VB_w—A\_v = es~ei (dla wałka)

7 — B_t — A₍,= FS—EI (dla otworu)    v • )

Tolerancja wymiarowa jest zawsze dodatnia.

Kojarząc otwór i wałek o jednakowym wymiarze nominalnym i ustalonych odchyłkach uzyskujemy pasowanie, określające charakter współpracy walka i otworu (przed połączeniem).

Rozróżniamy pasowania:

—    luźne, w których zawsze jest zapewniony luz (w skrajnym przypadku równy zeru),

—    ciasne, w których zawsze jest zapewniony wcisk,

—    mieszane, w których w zależności od rzeczywistych wymiarów części łączonych może wystąpić zarówno luz, jak i wcisk (rys. 1,10),

Luzy graniczne (maksymalny i minimalny) określamy,/ zależności

L|„,,y ” Ćł.‘11 - S ' ci

Luz i nożu być dodatni, ujemny lub równy zeru.

Wartość bezwzględną luzu ujemnego nazywamy wciskiem

(1.13)

te?		+0	' i
			-'r,'
C>			-fi i-
		Otwór.	1

Rys. 1.10, Przykład pasmv;Hiia micszaiie«o

I    " ' ^niin

Tolerancją pasowania nazywamy sumę tolerancji walka i otworu w danym połączeniu lub różnicę między największym i najmniejszym luzem

7j. — T„+7_W —    (i-14)

Tolerancje są znormalizowane. Układ tolerancji i pasowmi w zakresie wymiarów od 1 do 500 mm jest podany w norm a cli PN-77/M-02102 i 02105.

Wyjątki z normy PN-77/M-02I05 (układ pasowań normalnych oraz wartości liczbowe odchyłek wałków i otworów w zakresie stosowanym,

w częściach maszyn) podano w tablicach 23, 24 i 25.

Przykład 1.7

Znając wymiary i odchyłki współpracujących elementów: wajka 028. oraz otworu 028^wur’³ w korpusie, obliczyć wymiary graniczne, tolerancje oraz wartości luzów.

R oz wiązanie

(3orny wymiar graniczny wałka B_w = 28,0—0,020 - 27,980 mm Doi ny wy m i a r gran i czny wa łka A_n, = 28,0-0,041 = 27,959 m m Górny wymiar graniczny otworu B„ = 28,0+0,033 — 28,033 mm Dolny wymiar graniczny otworu A_u — 28,0+0,000 = 28,000 mm Tolerancja wałka 7* = B_H-A_w-= 27,980-27,959 = 0,021 mm lub T„, — c.s-d= -0.020-(-0.041)= 0,021 mm Tolerancja otworu 7„ = B_a-A₀ = 28,033-28,000 - 0,033 mm lub 7„ = ES- El = 0,033-0,000 = 0,033 mm

■27