1
3

Dokładność wykonania każdego wymiaru jest określona przez podanie wymiarów granicznych: górnego B i dolnego A lub prze/ podanie odchyłek granicznych: górnej i dolnej od wymiaru nominalnego N. Odchyłka górna watka 'es = J3_t( — N

Odchyłka górna otworu ES = B,~ N    ^ ^

Odchyłka dolna walka ei — A_W~N

Odchyłka dolna otworu EJ = A\ — N

Odchyłki mogą hyć dodatnie, ujemne lub równe. zeru.

Wymiar określony na podstawie pomiaru, dokonanego z określoną dokładnością, nazywamy wymiarem zaobserwowanym. Powinien on być zawarły między wymiarami granicznymi,

Tolerancją wymiarową T nazywamy różnicę wymiaru górnego i dolnego lub różnicę między górną i dolną odchyłką (rys. 1.9)

Kj.s. t.^l>. Tolerancji; - oznaczenia podstawowe: N- —.wymiar nominalny, ii - ■ górny wymiar graniczny, A — dolny wymiar graniczny, es, F.S — gór-,ne odchyłki wymiarowe, ei. El — dolne odchyłki wymiarowe, T— tolerancja wymiarowa

T-- B_w-A_w = es-ei (dla walka)

T = V„-A„= F.S— El (dla otworu)    ¹ " ⁾

Tolerancja wymiarował jest zawsze dodatnia.

Kojarząc otwór i wałek o jednakowym wymiarze nominalnym i ustalonych odchyłkach uzyskujemy pasowanie, określające charakter współpracy walka i otworu (przed połączeniem).

Rozróżniamy pasowania:

—    luźne, w których zawsze jest zapewniony luz (w skrajnym przypadku równy zeru),

—    ciasne, w których zawsze jest zapewniony wcisk,

—    mieszane, w' których w zależności od rzeczywistych wymiarów części łączonych może wystąpić zarówno luz, jak i wcisk (rys. 1.10).

Luzy graniczne (maksymalny i minimalny) określamy,?, zależności

(1-12)

L|wir,v ’ E‘ .‘1, i ..S ' i-i

L„,i„^j A.T, — El—es

Rys. 1.10, Przykład pasowtuiiirmicszaiiejio

Luz może być dodatni, ujemny lub równy /cm.

Wartość bezwzględną luzu ujemnego nazywamy wciskiem

(1.13)

Tolerancją pasowania nazywamy sumę tolerancji walka i olwoni w danym połączeniu lub różnicę między największym i najmniejszym luzem

(1.14)

Tolerancje są znormalizowane. Układ tolerancji i pasowań w zakresie wymiarów od 1 do 500" mm jest podany w norm a cb PN-77/M-02102

i 02105.

Wyjątki z normy PN-77/M-02105 (nkład pasowań normalnych oraz

wartości liczbowe odchyłek wałków i otworów wzakresie stosowanymi w częściach maszyn) podano w tablicach 23. 24 i 25.

Przykład 1.7

Znając wymiary i odchyłki współpracujących elementów: wajka 028. jj;j™ oraz otworu 028^+łyW3 w korpusie, obliczyć wymiary graniczne, tolerancje oraz wartości luzów.

Rozwiązanie

Górny wymiar graniczny walka B,„ = 28,0—0,020 = 27,980 mm Dolny wymiar graniczny walka A_w — 28,0—0,041 = 27,959 mm Górny wymiar graniczny otworu B„ = 28,0+0,033 — 28.033 mm Dolny wymiar graniczny otworu A_u — 28,0+ 0,000 = 28,000 mm Tolerancja walka 7,_ti = B_n — A_w = 27,980—27,959 = 0,021 mm lub' T_u, — c,s'-U= —0,020—(—0.041)= 0,021 mm Tolerancja otworu T_u — B_u— A„ = 28,033— 28.000 - 0,033 mm lub ES—FI = 0,033 — 0,000= 0,033 mm

■2.7