16895 kupisiewicz dydaktyka ogólna3

248 Dydaktyka ogólna

programu byłoby przy tym planowe kształtowanie zainteresowań, potrzeb poznawczych, kryteriów wartości, przekonań oraz postaw uczniów.

Wzmocnieniu dotychczasowej roli szkoły w społeczeństwie ma również służyć systematyczne doskonalenie realizowanych przez nią planów i programów oraz metod, organizacji i środków nauczania. Jest ono konieczne - zdaniem rzeczników szkoły ustawicznie doskonalonej - ze względu na stały rozwój nauki, techniki, kultury i życia społecznego oraz związaną z tym rozwojem potrzebę aktualizacji treści nauczania. Jest niezbędne, jeśli szkoła ma włączyć do swojej działalności również rodziców i razem z nimi uzgadniać zakres i kierunek poczynań. Jest wreszcie pożądane, aby uczniowie zaznajamiali się z najnowszymi zdobyczami nauki już w szkole oraz przyswoili sobie nawyk aktualizowania posiadanej wiedzy w drodze systematycznego samokształcenia także po opuszczeniu jej murów.

W strategii ustawicznego doskonalenia szkoły dochodzą do głosu pewne priorytety. Odnoszą się one - oprócz wspomnianej już rozbudowy funkcji sprawowanych przez szkołę - do tzw. przyspieszenia kształcenia w klasach najniższych; korelacji dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły z pracą pozostałych instytucji i placówek oświatowych, zwłaszcza ze środkami masowego przekazu; łączenia nauki szkolnej z szeroko rozumianą aktywnością praktyczną uczniów, czemu służą m.in. rudymenty kształcenia technicznego; wreszcie aktywizowania poznawczych poczynań uczniów za pomocą nowoczesnych metod (gry dydaktyczne, nauczanie problemowe itp.) i środków (teksty programowane, telewizja dydaktyczna, nauczanie wspomagane przez komputery itd.).

Ukształtowana za pomocą takich i podobnych zabiegów „szkoła jutra” powinna umożliwiać wszystkim uczniom zdobycie wykształcenia uprawniającego do studiów wyższych oraz do podjęcia pracy zawodowej o szerokim profilu. W tym celu musi ona wiązać w racjonalną całość zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne,'kształcenie realizowane w szkole z kształceniem równoległym, zawierać sprawnie funkcjonujący mechanizm orientacji pedagogicznej, a przede wszystkim być szkołą wychowującą.

Być może taka właśnie szkoła, ewentualnie wzbogacona o niektóre składniki szkoły alternatywnej, stanie się rzeczywiście szkołą przyszłości. Na rzecz tej hipotezy przemawia fakt, że już dzisiaj dysponujemy metodami i środkami, które niejako torują jej drogę. Zawdzięczamy je przede wszystkim postępowi społeczno-ekonomicznemu i technicznemu, ale także pedagogicznemu.

6. Szkoła przyszłości

Franciszek Majchrowicz, autor opublikowanej w 1907 roku we Lwowie Historyi pedagogiki dla użytku seminaryjów nauczycielskich i nauki prywatnej (s. 118), przewidywał, że szkoła przyszłości będzie: 1) wychowywać do pracy i przez pracę, 2) zapewniać uczniom wszechstronny rozwój, 3) wdrażać ich do samodzielnego myślenia, 4) przygotowywać do au-toedukacji, 5) dbać o zdrowie wychowanków, 6) rozwijać ich pod względem estetycznym, 7) ujawniać i potęgować tkwiące w dzieciach i młodzieży uzdolnienia, 8) tworzyć „rodzinną atmosferę wychowawczą”.

Ta wizja nowej szkoły, szkoły przyszłości, niewiele odbiega od wizji tworzonych obecnie. To, co w tych wizjach nowe, odnosi się do takich zagadnień i postulatów, jak: zapewnienie mobilności społecznej - pionowej i poziomej, integracja kształcenia ogólnego i zawodowego na szczeblu szkoły średniej oraz szybsze tempo reform programowych, łączenie edukacji formalnej i nieformalnej oraz podporządkowanie pracy szkoły strategii uczenia się przez całe życie, usunięcie dysproporcji między poziomem nauczania w mieście i na wsi, doskonalenie edukacji nauczycieli, silniejszy nacisk na rozwój talentów dzieci i młodzieży (por. Mahler, 1981; Coombs, 1982: Suchodolski, 1990).

Realizacja tych postulatów wymagać będzie uprzedniego rozwiązania wielu problemów. Do najważniejszych należy przezwyciężenie przeciw-stawności zasad równości i selekcji, z jaką mamy do czynienia w warunkach kształcenia masowego. Równie istotne jest zaprowadzenie pełnej harmonii między potrzebami oświatowymi jednostki i społeczeństwa, a także między „produkcją” szkoły, ujmowaną w kategoriach ilościowych i jakościowych, a potrzebami kadrowymi społeczeństwa, które to potrzeby zmieniają się obecnie niezwykle szybko wskutek postępu nauki, techniki i życia społeczno-kulturalnego. Ogromne znaczenie dla budowy szkoły jutra będzie również miało rozwiązanie problemu jednolitości i zróżnicowania programowego szkoły, zwłaszcza szkoły obowiązkowej. To samo można wreszcie powiedzieć o zagadnieniu zgodności - a raczej jej braku - nauki szkolnej z potrzebami człowieka współczesnego, determinowanym z jednej strony przez niespotykany rozwój ludzkich możliwości (zwielokrotnienie siły mięśni dzięki rewolucji przemysłowej, a także równie ważne powiększenie możliwości intelektualnych, które zawdzięczamy rewolucji elektronicznej), z drugiej zaś strony przez stale rosnące i zarazem różnorakie zagrożenia, głównie ekologiczne.

Czy z tego wyścigu postępu i zagrożeń szkoła wyjdzie obronną ręką? Odpowiedź na to pytanie nie tylko od niej zależy. Może ona jednak niemało zrobić, aby ta odpowiedź nie musiała być formułowana w kategoriach katastroficznych.

Sprawdzian 16

1.    Wskaż zmiany, jakim w ciągu wieków uległo znaczenie nazwy „szkoła”.

2.    Uzasadnij, że określenie szkoły jako „miejsca planowego uczenia się dzieci i młodzieży” jest zbyt wąskie.

3.    Podaj przynajmniej pięć kryteriów, według których dzieli się szkołę na różne rodzaje.