kupisiewicz dydaktyka ogólna 5

192 Dydaktyka ogólna

Podstawę opracowania tego planu stanowi program odpowiedniego przedmiotu. Zawartym w programie hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter, uwzględniając przy tym zadania i warunki pracy w danej klasie, a zwłaszcza stopień zaawansowania uczniów w nauce, posiadane środki dydaktyczne, zakres i sposoby rozwinięcia poszczególnych haseł programu figurujących w odpowiednich rozdziałach i podrozdziałach podręcznika, przewidywane wycieczki, liczbę lekcji służących powtórzeniu przerobionego materiału, jego kontroli i ocenie itp. Roczny plan nauczania wpisuje się na ogół - jeśli administracyjne przepisy nie stanowią inaczej - na początku roku szkolnego do dziennika zajęć danej klasy od razu na wszystkie okresy nauki lub w ustalonych przez władze szkolne terminach, dla każdego okresu oddzielnie.

O ile plany roczne zawierają na ogół wykaz tzw. grup tematycznych odnoszących się do poszczególnych jednostek metodycznych, o tyle w planach okresowych eksponuje się tematy poszczególnych lekcji. Za celowością sporządzania planów okresowych przemawia zarówno fakt, iż wyznaczają one konkretne i zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne, jak i to, że pozwalają uwzględniać zmiany wynikające np. z szybszej lub opóźnionej realizacji określonych haseł programu w ciągu poprzedniego okresu nauki. Plany te są więc, po pierwsze, bardziej konkretnym rozwinięciem planów rocznych, a po drugie, stanowią podstawę racjonalnego, bo aktualizowanego okresowo planowania pojedynczych lekcji.

Zewnętrznym wyrazem tego z kolei rodzaju planowania dydaktycznego są plany i konspekty lekcji.

Plan lekcji obejmuje zazwyczaj następujące punkty:

•    temat;

•    założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze, wyrażone najczęściej w kategoriach czynności, jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów;

•    porządek (tok) lekcji, na który składają się przeważnie: czynności przygotowawcze, jak np. sprawdzenie listy obecności uczniów, kontrola pracy domowej itd., czynności podstawowe, których rodzaj zależy od typu lekcji; wreszcie czynności końcowe, do których należy zwykle utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz zadanie uczniom pracy domowej.

Z kolei konspekt jest szczegółowym rozwinięciem planu lekcji. Obejmuje on zwykle takie punkty, jak temat, cele i zadania lekcji, jej porządek wraz z rozbiciem na poszczególne etapy, temat pracy domowej, a ponadto przewidywane pytania nauczyciela i uczniów. Oprócz tego w konspekcie lekcji zamieszcza się przeważnie rejestr tych metod i środków dydaktycznych, które mają być zastosowane na poszczególnych etapach jej realizacji. Gdy zamierza się wykorzystać na lekcji teksty programowane, w konspekcie uwzględnia się także materiały dodatkowe, np. zestawy trudniejszych zadań lub ćwiczeń dla uczniów pracujących szybciej.

Przygotowanie lekcji jest jednym z zasadniczych warunków jej właściwego przeprowadzenia, dlatego też wymaga od nauczyciela szczególnej staranności przy doborze treści, metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych.

Pod względem treści lekcję można uznać za przygotowaną, jeżeli nauczyciel „sam dobrze rozumie materiał, który ma uczniom przekazać, włada nim swobodnie i potrafi przedstawić go od różnych stron, z różnych punktów widzenia” (Sośnicki, 1963, s. 48). Merytoryczne przygotowanie do lekcji powinno także wykraczać poza zakres materiału zawartego w podręczniku. Bez spełnienia tego warunku nauczyciel nie potrafiłby wiązać poszczególnych lekcji tak, aby zapewniały uczniom ciągłość w nabywaniu wiedzy i przyczyniały się w maksymalnym stopniu do ich rozwoju umysłowego.

Racjonalne przygotowanie lekcji wymaga ponadto przemyślenia jej budowy czy typu (lekcja powtórzeniowa, poświęcona zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem itp.) oraz doboru odpowiednich metod, form organizacyjnych i środków' dydaktycznych. O ostatecznych wynikach tego doboru decydują, jak pamiętamy z rozdziału VII, ogólne cele kształcenia, szczegółowe zadania dydaktyczne, wiek uczniów' i charakterystyczne właściwości przedmiotów nauczania.

Przygotowując się do lekcji, nauczyciel nie może wreszcie pominąć takich spraw, jak wygląd tablicy szkolnej, a nawet ustawienie sprzętów w klasie. Zwykły układ tych sprzętów' może być dla pewnych lekcji niewystarczający; niekiedy trzeba zainstalować w klasie aparat projekcyjny lub telewizor, odpowiednio rozmieścić przygotowane na lekcję okazy, mapy i ilustracje, zestawić stoliki w celu umożliwienia uczniom pracy w grupach itp. Im dokładniej przemyśli się te i podobne sprawy przed lekcją, tym lepsze są jej późniejsze wyniki.

Istnieją trzy rodzaje planowania dydaktycznego i równocześnie trzy rodzaje odpowiadających im planów': plany roczne, okresowe i plany lub konspekty pojedynczych lekcji. Jeżeli przyjmiemy, że najmniejszym elementem planowania dydaktycznego jest lekcja, to analogiczny element planowania okresowego stanowi jednostka metodyczna, tzn. zbiór od kilku do kilkunastu powiązanych ze sobą merytorycznie lekcji, a w odniesieniu do planowania rocznego - grupa tematyczna, obejmująca co najmniej dwie jednostki metodyczne.

2. Metody planowania dydaktycznego

Metody planowmnia dydaktycznego, mówiąc najogólniej, odpowiadają wyróżnionym w poprzednim podrozdziale rodzajom tego planowania.

Tak więc najczęściej stosowaną metodą planowania rocznego jest zbiór czynności obejmujących:

•    gruntowną analizę programu nauczania określonego przedmiotu;

•    porównywanie treści poszczególnych haseł programowych, ujętych w grupy tematyczne, z odpowiednimi rozdziałami i podrozdziałami podręcznika;

•    opracowywanie bilansu czasu niezbędnego dla realizacji tych grup tematycznych;