21073 ScannedImage 55

wołane do życia jak gdyby za pomocą magicznej różdżki miasto al-Mansura odziedziczyło władzę i prestiż Ktezyfonu, Babilonu, Niniwy, Ur i innych stolic starożytnego Wschodu. Osiągnęło ono takie znaczenie i splendor, jakich nie osiągnęło żadne inne miasto w średniowieczu, z wyjątkiem chyba Konstantynopola, i po licznych zmiennych kolejach losu zostało niedawno na nowo wskrzeszone jako stolica królestwa irackiego za panowania arabskiego króla, Fajsala.

Nowa miejscowość otwarła drogę dla idei ze Wschodu. Tutaj kalifowie rozbudowali stopniowo rząd wzorując się na sasanidzkim systemie Chosroesa. Arabski islam uległ perskiemu wpływowi. Kalifat stał się bardziej odpowiednikiem odrodzonego despotyzmu irańskiego niż przykładem arabskiego szejkanatu. Stopniowo perskie tytuły, perskie wina i kobiety, perskie utrzymanki, perskie pieśni, jak również perskie idee i myśli odniosły zwycięstwo. AI-Mansur, jak nam wiadomo, był pierwszym, który przyjął charakterystyczne perskie nakrycie głowy (ąaldnis), w czym oczywiście naśladowali go jego poddani¹. Należy zaznaczyć, że wpływ perski złagodził szorstkość prymitywnego życia arabskiego i utorował drogę nowej erze, odznaczającej się zamiłowaniem do wiedzy i nauki. Tylko w dwóch dziedzinach Arabowie trwali przy swoim: islam pozostał religią imperium, a język arabski nadal był językiem urzędowym.

PERSKA RODZINA WEZYRÓW

Za panowania al-Mansura w rządzie muzułmańskim pojawia się po raz pierwszy perski urząd wezyratu. Halid ibn Barmak był pierwszą osobą zajmującą tak wysokie stanowisko ^{2 3}. Matka Halida była branką Qutajby ibn Muslima, pojmaną (705) w Balh. Jego ojciec był barmakiem, tj. najwyższym duchownym, w jednym z klasztorów buddyjskich w tej samej miejscowości²¹. Halid był z as-Saffahem na tak zażyłej stopie, że jego córkę karmiła piersią żona poprzedniego kalifa i na odwrót — córkę kalifa wychowywała żona Halida ⁴. W początkach panowania abbasydzkiego Halid wybił się na stanowisko naczelnika departamentu finansowego (diwan al-harag). W r. 765 otrzymał gubernatorstwo Tabaristanu, gdzie stłumił niebezpieczne powstanie⁵. W podeszłym wieku wyróżnił się przy zdobywaniu pewnej fortecy ⁶ bizantyjskiej. Chociaż nie był w rzeczywistości wezyrem ⁷, ministrem w późniejszym tego słowa znaczeniu, urzędnik ten pochodzenia perskiego działał, wydaje się, przy różnych okazjach jako doradca kalifa i został założycielem znakomitej rodziny wezyrów.

Al-Mansur zmarł 7 października 775 r. w pobliżu Mekki, dokąd wybrał się z pielgrzymką. Miał wtedy ponad sześćdziesiąt lat. Sto grobów wykopano dla niego w pobliżu Świętego Miasta, ale pogrzebano go w sekrecie w innym grobie, którego żaden wróg nie mógł znaleźć i zbezcześcić³⁶. Był mężczyzną szczupłym, wysokim, o ciemnej cerze i rzadkim zaroście brody ³⁷. Jego prosty charakter i surowe maniery wyraźnie kontrastują z typem reprezentowanym przez jego następców. Jednakże jego sztuka rządzenia była kontynuowana przez wiele pokoleń, odgrywając rolę przewodnika dla tych wszystkich, którzy panowali po nim, podobnie jak polityka Mrawiji była drogowskazem dla Omajjadów.

Al-Mahdi (775-785), następca al-Mansura, powierzył wychowanie swego syna Harilna synowi Halida, Jahji. Kiedy Harun, zastępując po krótkim okresie panowania swego brata al-Hadiego (785-786), został kalifem, mianował Bar-makidę, którego ciągle z szacunkiem nazywał „ojcem“, wezyrem z nieograniczoną władzą. Jat ja zmarł w r. 805, a jego dwaj synowie, al-Fadl i Ga Jar, w rzeczywistości rządzili imperium od 786 do 803 r.^3S.

Owi Barmakidzi mieli swoje pałace we wschodnim Bagdadzie, gdzie żyli w wielkim przepychu. Tutaj pałac Ga Jara, al-GaJari, stał się zalążkiem wielkiej grupy wspaniałych rezydencji zajmowanych później przez al-Ma’muna po przekształceniu ich na Pałac Kalifa (dar al-hilafa). Budynki znajdowały się nad Tygrysem, a poza nimi rozciągały się rozlegle ogrody, w których było wiele mniejszych budowli. Członkowie barmakidzkiej rodziny zgromadzili bajeczne bogactwa. Nawet to, co przeznaczali na dary dla swych klientów-pane-girystów i zwolenników, wystarczało, aby uczynić tych protegowanych bogatymi. Ich wspaniałomyślność stała się przysłowiowa. Nawet dzisiaj we wszystkich krajach mówiących po arabsku słowo bar maki jest używane jako synonim hojności, a „szczodry jak GaJar“ ^{8 9} jest porównaniem wszędzie dobrze rozumianym.

Wiele kanałów¹⁰", meczetów i innych robót publicznych zawdzięcza swój początek i rozwój inicjatywie i szczodrości Barmakidów. Al-Fadlowi przypisuje się zasługę, że pierwszy wprowadził do użytku lampy w meczetach podczas miesiąca ramadanu. Ga Jar zdobył wielką sławę dzięki elokwencji, talentowi literackiemu i stylowi^{11 12}. Głównie ze względu na niego historycy arabscy uważają Barmakidów za założycieli klasy określonej mianem „ludzie pióra“ (ahl al-ąalam). Jednakże był on czymś więcej niż literatem. Był także królem mody, a z powodu swej charakterystycznej długiej szyi wprowadził zwyczaj noszenia wysokich kołnierzyków¹³. Poufałe stosunki GaJara z kalifem Harunem nie podobały się jego ojcu Jahji i były uważane za niemoralne ¹³.

10* 243

1

³³ At-Tabari, t. III, s. 371.

2

   Por. Ibn Hallikan, t. I, s. 290, gdzie słowo wazir dla al-Hamdaniego jest użyte prawdopodobnie w tym samym sensie jak w surze 20, 30.

3

   Ibn al-Faqfli, s. 322-324; at-Tabari, t. II, s. 1181; Jaqut, t. IV, a. 818.

4

³³ At-Tabari, t. II, a. 840.

5

   Ibn al-Faqih, s. 314.

6

³⁴    At-Tabari, t. III, s. 497.

7

“ Por. Fahri, s. 206, 211; al-Mas'udi, Tanbik, s. 340.

8

Ibn ai-Atir, t. VI, s. 13.

9

¹⁷ At-Tabari, t. III, s. 391; Ibn al-Atir, t. VI. s. 14; al-Mas'udi. Tanbili, a. 341. ³⁸ Al-Ja'qubi, t. II, s. 520.

⁷⁸ Patrz Ibn Hallikan, t. I, a. 185 nu.

10

“ Patrz at-Tabari, t. III, a. 045, wiersze 18-19; al-BalaJuii, s. 303.

11

   At-Tabari, t. II, s. 843; al-Mas'ucli, t. VI, s. 361.

12

   Al-Galiiz, Bajan, t. III, s. 201.

13

   At-Tabari, t. III, s. 674-676.