21569 Werbalna9

tło mnie takim tekstem**. Innym kryterium podziału może być rodzaj interakcji dyskttreywncj - dialog lub monolog - czego, jak to widać z tabeli Clark nic traktuje jako głównej linii podziału.

Ponieważ jednak podział Ciurka wydoje się względnie prosty i ma tradycję w podstawowych pracach z analizy dyskursu (wymieńmy dla przykładu tytuł książki lingwistki Defabrnh Tanneir Analyslng discourse: text and talk. 1982) i ja także trzymać stę będę z grubsza tego rozróżnienia. Podobnie posługują się terminami text i talk psychologowie społeczni Linda Wood i Rolf Kroger (2000). Angielski termin talk oddać można w polskim tłumaczeniu jako „mówienie" (można tu nawet użyć słowa „gadanie"). Poniżej przedstawiam przykłady obu rodzajów dyskursu wedle Wood i Krogera. Ze względu na tak szeroki zakres pojęcia dyskurs zapewne nieprędko doczekamy się precyzyjnej kategoryzacji jego znaczeń.

Tabela 8. Rodzaje dyskursu adaptowane na podstawie Wood I Krogera (2000, s. 68)

Dyskurs mówiony	Dyskurs pisany (tekst)
Konwersacja twarzą w twarz (w domu, w szkole, w pracy, w restauracji, w urzędach kp.)	Usty (w tym przesyłane pocztą elektroniczną), pisemne odpowiedzi na kwestionariusze itp.
Konwersacja w toku interakcji większej liczby uczestników w mniej lub bardziej sformatoowmych i zinstytucjonalizowanych układach (parlament, sąd. biznes, zajęcia | akademickie. spotkania towarzyskie itp.)	Teksty opublikowane (artykuły, książki itp jl
1 Rozmowy telefoniczne	Teksty nłeopubfikowane (pamiętniki, dzienniki Itp.)
1 Upotrednkmy (film. telewizją Itp.)

Dyskurs jako działań i e. Znakomita większość autorów podkreśla dynamiczny charakter dyskursu. Traktuje go jako aktywną interakcję. Nawet zakłada, że odbiór monologu to proces interpretacji usłyszanego czy przeczytanego tekstu Dla Clarka dyskurs stanowi jedną z form wspólnego działaniu (por. rozdział 10.). Zdaniem Grace Wales Shugar (1982), która badała zachowania dyskur-sywne małego dziecka podczas zabawy z rówieśnikiem, dyskurs w postaci dialogu pojawia się jako jedna z form koordynacji linii działania obojga dzieci, Pozostałe to działanie własne - inicjator wciąga partnera we własną linię działania, działanie pannom - inicjator nic proszony włącza się w linię działunia drugiego dziecka; działanie wspólne - inicjator proponuje lub rozpoczyna linią wspólnego działania z określoną rolą dla partnera. Funkcja dialogu jest tu szczególna. Może bowiem występować jako samodzielna linia działania (Shugar nazywa go wtedy dyskursem tematycznym), a może też koordynować pozostałe formy, zwłaszcza >2 działanie wspólne (i wtedy jest dyskursem działaniowym).

Tekst jako dyskurs. Chodzi mi tu o wszelkie próby definiowania tekstu jako „powiązanego dyskursu** lub jako przedmiotu analizy dyskursu. Hen ry Widdowson (2004) nawiązuje do już pięćdziesięcioletniej tradycji badań nad dyskursem, wywodzącej się od ZeUiga Harrisa i jego pracy Dttcoursr anol (1952). w której utrzymywał, ze analiza dyskursu dokonywana jest na tekstach, czyli wychodzi poza pojedyncze zdania czy frazy. Sam Widdnwson swoją książ kę tytułuje Tnxt. eonlext. pretesl (2004). Dla niego bowiem (jak i dla Harrisai tekst jest pojęciem podstawowym, ponadzdanłowym. na którym mogą być dokonywane różno analizy. Pojęcia pokrewne tekstowi występują w powyższym tytule — kontekst i pretekst. Pretekstem dla tekstu jest powód czy przyczyna jego po* wstania, a kontekstem warunki, okoliczności, sytuacja społeczna, w jakiej powstał. Autor ten wyróżnia jeszcze pojęcie ko-tekstu. które nie jest tożsame z kontekstem, gdyż odnosi się tylko do kontekstu wewnątrztekstowego i poza ten kontekst nic wykracza.

Niewerbalne składniki dyskursu. Wielu autorów akcentuje również rolę niewerbalnych zachowań uczestników dyskursu. Mimika, pantomi-mikn, śmiech i inne symptomy emocji, gesty towarzyszące czy ilustrujące treść wypowiedzi są niezwykle użyteczne dla jej zrozumienia i interpretacji. Ważne są tukże różne wskaźniki paralingwistyczne. jak prozodia, akcent. Timbrc. siła i moc właściwości głosowe mają też niemały wkład w przebieg dyskursu. Przyjmuje się, że podobną ftinkcję w tekście pisanym pełni interpunkcja oraz posługiwanie się rozmaitymi formami dci (etycznymi. (Zajmę się tymi niewerbalnymi wskaźnikami w rozdziale 14.)

W dalszym ciągu tego rozdziału dokonam najpierw krótkiego przeglądu dziedzin zajmujących się dyskursem, następnie przedstawię główne metody analizy dyskursu, pokażę też przykładowe analizy w dwu wyodrębnionych jego rodzajach i na koniec omówię główne koncepcje teoretyczno związane z tym pojęciem

11.2. DYSCYPLINY ZAJMUJĄCE Sil*. DYSKURSEM

Analiza dyskursu stanowi przedmiot zainteresowania bardzo widu dziedzin naukowych, źc wymienię przykładowo:

•    ling wis tyka —tradycyjna dyscyplina, w której dokonywano analiz tekstu z punktu wjdzenia jego spójności, dominującego w nim trendu lub kontekstu, w jakim ów tekst funkcjonuje. Reprezentatywne są analizy Michaelo A.K. Hal* lidaya (1970), a w Polsce Renaty Maycnowcj (1974);

•    psycholingwistyka ogólna, w której badania prowadzone są zarówno w nurcie pragmatycznym, np. nad pośrednimi vcnsus bezpośrednimi aktami mowy, jak i w nurcie poznawczym — tworzenie reprezentacji umysłowej tekstu, czyli modelu sytuacyjnego, w procesie rozumienia dyskursu oraz strategii stosowanych w tym procesie (van Dijk i Kimsch. 1983). Można tu też zaliczyć badania nad rozumieniem czytanego tekstu (Danks. 1978: Kurcz i Polkowska. 1990);

163