21859 słow046

1990, s. 80). Żadne z najwcześniejszych osiedli w dorzeczu Dniestru nic liczyło więcej niż sześć domostw użytkowanych w tym samym czasie (P.V. ŚuvaIov 1991). Na terytorium osadnictwa Słowian południowych liczba chat w najdawniejszych osiedlach nic przekraczała dziesięciu (Z. Kurnatowska 1977). Osiedle wczesnosłowiańskie w Dessau-Mosigkau we wschodnich Niemczech składało się w najwcześniejszej fazie z ośmiu domostw. Zasadniczą cechą rozmieszczenia budynków w obrębie tych osiedli zdaje się być ich układ liniowy. Zwykle domostwa lokowane były w jednej lub dwóch liniach wzdłuż krawędzi wysokiej terasy nadrzecznej. Tak było w przypadku większości osiedli na Ukrainie, np. w Raśkovic (V.D. Baran 1988) i w Tctcrcvce (A.P. Tomaścvskij, I.O. Gavrituchin 1992), w południowej Polsce, np. w Krakowic-Nowcj Hucie czy w Żukowicach (M. Parczewski 1989), w Czechach, np. w Roztokach koło Pragi (M. Gojda, M. Kuna 1986), czy we wschodnich Niemczech, np. w Bcrlinic-Marzalm (B. Fischer, E. Kirsch 1983). Podstawową różnicą między tym schematem organizacji przestrzennej a usytuowaniem budynków w obrębie osiedli z okresu poprzedzającego, tj. późnego okresu wpływów rzymskich, jest zazwyczaj brak układów kolistych otaczających pusty plac centralny. W osiedlach wczesnosłowiańskich nic ma również wydzielonej części produk-^cyjncj, typowej dla osiedli z okresu późnorzymskiego (Z. Kobyliński 1988). Przeciwnie, obserwujemy raczej podział osiedli wczesnosłowiańskich na zbliżone wielkością „zagrody”, złożone z domostwa oraz rozmaitych jam i obiektów. Oznacza to odmienność organizacji społecznej grap wczesnosłowiańskich, z większą rolą rodziny niż współdziałania międzyrodzinnego, jak również wskazuje na nic zróżnicowany status jednostek.

Usytuowanie osiedli w krajobrazie - w wąskiej krawędziowej strefie teras dolin rzecznych — pozwalało na ekonomiczną eksploatację zróżnicowanych ekosystemów oraz na uzupełnianie uzyskiwanych drogą uprawy roli zasobów poprzez rybołówstwo, łowiectwo i zbieractwo leśne. Taki model osadnictwa wczesnosłowiańskiego obok danych archeologicznych potwierdzają także źródła pisane. Pscudo-Maurycy w swoim dziele „Taktyka” podaje, że osiedla Słowian „leżą jedne za drugimi wzdłuż rzek i łączą się ze sobą, tak że nic ma pomiędzy nimi żadnej znaczniejszej przerwy”. W makroskali daje się przy tym zauważyć związek osadnictwa słowiańskiego z żyznymi glebami czamozicmnymi i lessowymi.

Typową cechą osadnictwa wczesnosłowiańskiego jest jego struktura skupiskowa, szczególnie czytelna na Ukrainie, ale dostrzegalna także w południowej Polsce, w Czechach czy na obszarach naddunajskich. Według B.A. Timośćuka (1990) takie skupiska osadnicze, identyfikowane niekiedy z grupami rodowymi, składały się z kilku (według B.A. Rybakova, 1969, nawet do 15) małych osiedli, usytuowanych blisko siebie, w odległościach nie większych niż 2 km. Odległość do sąsiedniego skupienia osadniczego wyno-siła na Ukrainie nic mniej niż 5-10 km. Takie struktury przestrzenne osadnictwa wczesnosłowiańskiego są czytelne również na innych obszarach, np. na lessach podkrakowskich. Warto zauważyć, że w późniejszym okresie, w VIII i IX w., kiedy osadnictwo słowiańskie było już ustabilizowane i pojawiły się grody jako wyznaczniki okręgów