22311 img166 (13)

II .’    2. PODSTAWY PSZCZELNICTWA

2.3.2. Okrywa ciała

Ciało pszczoły dorosłej pokryte jest oskórkiem, czyli kutikulą (cuticula) -martwym wytworem jednowarstwowego nabłonka (hypodermis, matńx). Mniej lub bardziej stwardniały chroni on ciało owada przed bezpośrednim wpływem czynników zewnętrznych. Poza tym spełnia rolę szkieletu; przyczepione są do niego liczne mięśnie ciała.

W oskórku można rozróżnić trzy warstwy: bezpośrednio na nabłonku leży warstwa endokutikuli (oskórek wewnętrzny), znacznie grubsza od dwóch pozostałych cgzokutikuli i epikutikuli (oskórek zewnętrzny i oskórek powierzchniowy, Ryc. 2.3.2.a.).

Kyc. 2.3.2.a. Schematyczny przekrój skóry owada (wg Szwanwicza): 1 - oskórek powierzchniowy (epikutikula); 2 - oskórek zewnętrzny (egzokutikula); 3 - oskórek wewnętrzny (cndokutikula); 4 - nabłonek (epithelium)

Cndokutikula (endocuticula) składa się z wielu warstewek ułożonych jedna na drugiej. Poszczególne warstewki zbudowane są z włókien. W skład endokutikuli wchodzi chityna i inne związki nadające oskórkowi twardość, jednak w znacznie mniejszych ilościach niż w epikutikuli. Wskutek tego cndokutikula mimo swej grubości jest dość elastyczna i rozciągliwa.

Cgzokutikula (exocuticula) - środkowa warstwa oskórka (oskórek zewnętrzny) - jest znacznie cieńsza niż endokutikula. Ma ona budowę jednolitą, jest silnie impregnowana chityną i innymi związkami nadającymi jej dużą twardość. Toteż w tych miejscach pancerza, gdzie jest on rozciągliwy, warstwa cgzokutikuli jest bardzo cienka, a niekiedy nawet zupełnie zanika. Oskórek pszczoły w wielu miejscach jest zabarwiony dzięki pigmentom, które odkładają się wyłącznic w cgzokutikuli; dwie pozostałe warstwy są bezbarwne.

Epikutikula (epicuticula) - warstwa powierzchniowa naskórka - jest najcięższa i nie zawiera chityny. Zabezpiecza ona organizm przed utratą wody. Obecność w niej substancji tłuszczowych (wosk i lipidy) sprawia, że woda nie zwilża jej powierzchni.

Chityna, (C₈H_|30₅N)₂, ważny składnik oskórka pszczoły, jest wielocukrow-cem zbudowanym z pochodnej glukozoaminy - N-acetyloglukozoaminy. Pod względem struktury cząsteczek jest bardzo podobna do celulozy. Chityna jest związkiem bardzo trwałym, nie rozpuszcza się w wodzie ani w rozpuszczalnikach organicznych i odporna jest na działanie zasad. Chityna nie ulega działaniu enzymów produkowanych przez organizmy ssaków, natomiast rozkłada się pod wpływem enzymów niektórych owadów i łatwo ulega działaniu enzymów pewnego gatunku bakterii (Bacillus chitinivorus).

Poprzez egzokutikulę i endokutikulę przechodzą bardzo liczne drobniutkie kanaliki, przez które przemieszczają się do tych warstw z nabłonka różne substancje. Nabłonek (epithelium) jest zbudowany z jednej warstwy ciasno przylegających komórek, położonych na cienkiej błonie podstawowej (membrana basalis). Poprzez rozmaite przekształcenia spełnia on różnorodne funkcje (ochronne, wydzielnicze, czuciowe), pokrywając ciało i wyścielając jego jamę. Jako ochronna warstwa pokrywająca ciało owadów, która wytwarza oskórek, nosi nazwę naskórka (epidermis, hypodermis).

W niektórych miejscach pancerz pokrywający ciało pszczoły fałduje się wskutek czego powstają wchodzące w głąb listewki lub żeberka. Pewne odcinki tego rodzaju żeberek znacznie wydłużają się do wewnątrz, zrastając się ze wzniesieniami po przeciwnej stronie ciała. Żeberka oraz mostki wewnątrzszkieletowe wzmacniają oskórek i służą jako miejsce przyczepu dla mięśni.

2.3.2.1. Włosy pokrywające pancerz pszczoły

Na powierzchni pancerza pszczoły znajdują się liczne włoski i szczecinki różnorodnych kształtów i wielkości (Ryc.2.3.2.1 .a.), o odcieniach barwy między żółtą, szarą, brązową i czamobrązową.

Spełniają one rozmaite funkcje; są narządami dotyku, stanowią mechaniczną osłonę ciała, tworzą narządy oczyszczające ciało. Ułatwiają też przyczepianie się do ciała pszczoły pyłku kwiatowego, co sprzyja zapylaniu odwiedzanych przez nią roślin. Ponadto obfite owłosienie przesiąka szybko zapachem oblatywanych kwiatów, co ma duże znaczenie we wskazywaniu innym zbieraczkom źródeł pożytku. Szczecinki tworzące szczoteczki na nogach robotnic ułatwiają zbieranie i gromadzenie pyłku w postaci obnóży. Rozmieszczenie i rodzaj włosków i szczecinek na ciele bywa zazwyczaj niezmienne i charakterystyczne dla ras geograficznych pszczół, co ułatwia w wielu wypadkach ich oznaczanie.