23894 na dz z pol072

146

przez Prasłowian. Naturalną konsekwencją przyjęcia tej hipotezy było twierdzenie o ciągłości zasiedlania dorzeczy Odry i Wisły oraz przyległych terytoriów w sposób nieprzerwany przez ludy słowiańskie, aż po średniowiecze włącznie. Próbowano na tym terytorium wykazać istnienie nieprzerwanej ciągłości osadniczej i kulturowej, poczynając od połowy II tysiąclecia p.n.e. aż do wczesnego średniowiecza włącznie. Tereny dorzecza Odry i Wisły miały być obszarem wyjściowym dla ludów słowiańskich, które stopniowo opanowywać miały coraz to szersze terytoria. Hipoteza ta poparta została częściowo przez językoznawców i antropologów, co sprawiło, iż w latach czterdziestych i na początku lat pięćdziesiątych została wprowadzona do wielu ujęć syntetycznych.

Badania nad tzw. kulturą łużycką doprowadziły z czasem do odrzucenia dawnej tezy o jej jednorodnym charakterze. Wykazały mianowicie znaczne różnice pomiędzy zachodnią a wschodnią strefą tej kultury. Stwierdzono także, zwłaszcza w jej strefie zachodniej, występowanie wielu elementów. także ludnościowych, nie wykazujących absolutnie żadnych związków z ewentualnymi Prasłowianami. Odrębności widoczne przez cały okres trwania tzw. kultury łużyckiej zmusiły niejako badaczy pradziejów do odrzucenia tezy o jednorodnym składzie etnicznym mieszkańców ziem leżących w dorzeczu Odry i Wisły. Sygnalizowane wyżej zróżnicowania wskazywały raczej na istnienie na obecnych ziemiach polskich w tym okresie różnych grup etnicznych. Tym samym polscy badacze pradziejów przychylili się do koncepcji, iż geografia etniczna całej Europy, w tym także obecnych ziem polskich, w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza była bardziej skomplikowana. Obok ludów, które przetrwały do czasów współczesnych lub też odnotowanych przez antyczne źródła, istnieć mogły i takie, o których nie zachowały się żadne wiadomości.

W dalszym ciągu na łamach literatury archeologicznej obecny jest (w różnym stopniu) problem Prasłowian. Proces wyodrębniania się tej grupy etnicznej nastąpić miał już u schyłku neolitu. Za jądro strefy, w której nastąpić miała krystalizacja Prasłowian bądź też jeszcze wspólnoty bałtosło-wiańskiej, niektórzy badacze (Witold Hensel) uważają obszary od wybrzeży Zatoki Gdańskiej po okolice Sandomierza przy ujściu Sanu do Wisły i po okolice Kijowa przy ujściu Desny i Prypeci do Dniepru. Dalsza krystalizacja etnosu prasłowiańskiego nastąpić miała w epoce brązu (wczesnych jej fazach).

W polskiej literaturze archeologicznej nie doszło, jak do tej pory, do ostatecznego uzgodnienia poglądów na temat obecności ludności słowiańskiej (Prasłowian) na obecnych ziemiach polskich już w epoce brązu.

rozdział iii

PROBLEMY ETNICZNE U SCHYŁKU STAROŻYTNOŚCI

Na obecnych ziemiach polskich, zwłaszcza w strefie południowej i być może środkowej, zdaniem wielu autorów starożytnych (Strabon, Tacyt, Ptolemeusz), żył wielki lud Lugiów. Na temat wewnętrznych podziałów tego ludu zdania są wyraźnie podzielone. Według Tacyta Lugiowie dzielili się na: Hariów. Helweonów, Manimów, Helizjów i Naharwalów. Ptolemeusz z kolei uważał, iż lud ten dzielił się na: Lugiów Osmańskich, Lugiów Didunów i Lugiów Burów. Strabon wspomina, iż Lugiowie podlegali władzy Marboda. a Tacyt z kolei donosi o ich udziale w walkach, które doprowadziły około 50 r. n.e. do zniszczenia państwa Wanniusza. Kasjusz Dion natomiast twierdzi, iż Lugiowie występowali za czasów panowania Domi-cjana w latach 86-89 jako sprzymierzeńcy Rzymu w walce z germańskimi Swebami. W polskiej literaturze archeologicznej wskazuje się na możliwość identyfikowania Lugiów z twórcami kultury przeworskiej (por. V część opracowania). Nazwa ludu - Lugiowie - uważana była przez językoznawców za germańską, słowiańską lub celtycką. W tym ostatnim przypadku punktem odniesienia jest imię celtyckiego boga Lug oraz dosyć pospolicie spotykane celtyckie nazwy typu Lugidunum - Lugudunum, z których jedną Ptolemeusz lokalizuje również na terenach dzisiejszych ziem polskich lub obszarach przylegających do nich od południa. Zdaniem historyka Henryka Łowmiań-skiego Lugiowie stanowili związek plemienny, w którym rolę organizacyjną mógł odegrać element celtycki, który nadał mu swoją nazwę. W nauce niemieckiej Lugiowie identyfikowani byli z Wandalami, co jednak nie znajduje uzasadnienia, chociaż nazwy niektórych plemion wchodzących w skład Lugiów (np. Hariowie) wydają się mieć rzeczywiście charakter germański.

Wenedowie - Wenetowie to drugi wielki lud lokalizowany u schyłku starożytności na obecnych ziemiach polskich. Tacyt umieszcza ich w bliżej nieokreślonym miejscu Europy Środkowo-Wschodniej,- pomiędzy Finami a Bastarami. zamieszkującymi na zewnętrznym luku wschodnich Karpat. Na rzymskiej mapie z IV wieku zwanej „Tabula Peutingeriana” Wenetowie zlokalizowani są raz na północ od Dacji - obecnego Siedmiogrodu, po raz wtóry w okolicach delty Dunaju. Nazwa Wenetowie używana była w czasach późniejszych na określenie Słowian, nie ma jednak słowiańskiego rodowodu. Spotyka się ją bowiem w północno-wschodniej Italii nad Adriatykiem (np. śladem ich pobytu jest nazwa Wenecja), w Szwajcarii (Lacus Ve-