24149 leszczynski logos15

Interesujący i wielce znamienny jest także sposób, w jaki Zeus realizował swoje plany pomocy Trojanom. Otóż ojciec bogów i ludzi, chcąc sprowokować Achajów do boju i zadać im klęskę, posunął się do oszustwa. Wysłał mianowicie do śpiącego w namiocie Agamemnona złośliwy Sen (boga snu), który pojawił się w postaci Nestora, powszechnie poważanego przez Greków starca, pełniącego rolę doradcy wodzów achajskich. Rzekomy Nestor doradził naczelnemu wodzowi niezwłoczny atak na pozycje nieprzyjaciela, gdyż — kłamie na polecenie Zeusa Sen — bogowie są zgodni co do tego, iż należy pomóc Achajom w zdobyciu Troi. Sen zapewniał także o przychylności Zeusa dla przedsięwzięcia Greków. W rzeczywistości jednak Zeus miał zupełnie inne plany, pragnąc mianowicie zadać klęskę nacierającym na miasto zastępom helleńskim¹.

Wynika z tego, iż Zeus nie jest nawet w stanie przeprowadzić swoich planów w sposób jawny, lecz musi posunąć się do oszustwa, aby sprowokować Achajów i jednocześnie uśpić czujność swej jazgotliwej żony Hery.

Przyjrzyjmy się kolejnej historii z Iliady. Zeusowi ostatecznie udało się doprowadzić do ataku Achajów na Trojan, w wyniku czego ci pierwsi zaczęli ponosić straty, a szala zwycięstwa poczęła przechylać się na stronę obrońców miasta. W tej sytuacji Hera i Atena postanawiły włączyć się do bitwy po stronie wojowników greckich, co nie przypadło jednak do gustu Zeusowi, konsekwentnie wspierającemu Trojan. Zeus, widząc przygotowania żony i swojej córki do bitwy (Hera i Atena przywdziewają zbroje, przygotowują rydwan wojenny), wpada w gniew² i wysyła ku nim Irydę z następującym poselstwem:

Onże Kronida zagroził — i to niechybnie wypełni —

Że okaleczy rumaki polotnc, co wiozą wasz rydwan,

Was obydwie zaś z wozu strąciwszy, ten wóz pogruchoce.

Nawet w ciągu dziesięciu toczących się lat nie zdołacie Z ran się wylizać, gdy was piorunem porazi.

Niech modrooka ma córka — rzekł — wie, co to z ojcem wojować!

A co do Hery, to ni oburzenie, ni gniew go ogarnia,

Bo to w zwyczaju jest jej na przekór zawsze mu czynić³.

Atena i Hera cofają się przed gniewem Zeusa, ale jednocześnie w ich sercach jest pełno złości w stosunku do niego. Obmyślają też plan zadania mimo wszystko klęski Trojanom:

Rzekł tak Dzeus. Odpowiedział mu pomruk Ateny i Hery.

Które siedziały przy sobie i knuły klęski dla Trojan.

Trwała w milczeniu Atene, ni słowo z jej ust nie padło Z gniewu na Dzeusa rodzica, a srogą złością gorzała⁴.

Pozornie więc Zeus realizuje swoje plany, poskramiając Herę i Atenę. Wydawać by się mogło, iż Homer rozstrzygnął kwestię dominacji Zeusa nad innymi bogami. Efekt supremacji Zeusa został jednak osłabiony w dwojaki sposób.

Po pierwsze, dowiadujemy się z tekstu — mówi o tym rozgoryczona Atena — że pewnego dnia uratowała z Hadesu syna Zeusa-Herkulesa. Uratowała go Atena, a nie Zeus, który z jakichś względów nie był w stanie tego dokonać samodzielnie. Atena stwierdza, iż być może należało dać zginąć Herkulesowi, tak jak Zeus pozwala ginąć Achajom, bo bez pomocy Ateny syn Zeusa zginąłby na pewno. Innymi słowy, Atena twierdzi, że bez niej Zeus byłby bezradny i nie zdołałby pomóc synowi. W niezwykłe wrogich słowach Atena mówi o Zeusie i Herkulesie: Aleć mojego rodzica zdjął jakiś dur niegodziwy,

Okrutnika, co w przewrotności niweczy me plany,

Niepomny, jak często mu syna, Heraklesa, zbawiłam z obieży,

Kiedy omal nie zmogły go prace Erystejowe.

Wonczas Herakles lał łzy z obliczem ku niebu wzniesionym,

Dzeus zaś z wyżyn Olimpu na pomoc mnie posłał synowi.

Gdybym to wszystko wtedy przeczuła w mej duszy przemyślnej, (...)

Ów nie uniknąłby wody Styksowej spadzistych odmętów⁵,

Po drugie, nieco wcześniej, to znaczy w czwartej księdze, Hera przypomina Zeusowi, iż wywodzi się z tego samego rodu co Gromowładny, a mianowicie z rodu Kronosa, który jest ojcem zarówno Zeusa jak i ojcem Hery. Owszem — kontynuuje Hera — Zeus przewyższa ją swoją mocą, ale powinien liczyć się z jej pochodzeniem i szukać z nią kompromisów w sprawie Troi. Zeus zdaje się akceptować argumenty Hery⁶.

Przyjrzyjmy się jeszcze jednej historii z życia rodzinnego Zeusa, opisanej przez Homera. Oto pewnego dnia „przemówił Dzeus do innych bogów chełpliwie" i obwieścił, że spodziewa się ludzkiego potomka, który ma przyjść na świat z Alkmeny. Potomek ten — „mocarny bohater Herakles" ma zawładnąć śmiertelnikami i być ich władcą. Hera — knując spisek przeciwko Herkulesowi — kazała swojemu małżonkowi potwierdzić przysięgą jego słowa, udając że niby nie wierzy w ich szczerość, zmieniając jednak z rozmysłem tekst przysięgi:

Olimpijczyku, przysięgę mi, proszę, tu złóż uroczystą,

Że ten mąż rzeczywiście wszystkim wokół zawładnie,

Który w dzisiejszym dniu opuści łono niewiasty, (...)

Tak rzekła Hera, a Dzeus nie przeniknął fortelu bogini,

Uroczyście jej przysiągł, do cna zamroczony omamem⁷'¹.

Jak widać zmiana polegała na bardzo ogólnym brzmieniu tekstu przysięgi. Dzięki temu Hera mogła przeprowadzić następujący plan. Udała się mianowicie do Argos w Achai, gdzie oczekiwała potomka żona Stenelosa, syna Perseusza. Następnie Hera doprowadziła do porodu żony Stenelosa, która powiła Eurysteja, wstrzymując jednocześnie poród Herkulesa, w skutek czego Stenelos stał się wielkim władcą, a nie Herkules. Zeus nie był w stanie cofnąć swojej przysięgi, ani też w żaden sposób wpłynąć na zmianę sytuacji, ograniczając się do bolesnego wzdychania:

Wzdychał zawsze boleśnie Dzeus, ilekroć zobaczył,

Jako jego syn miły, Herakles, uginał się w znoju Pod niegodziwymi pracami z Eurystejowego rozkazu⁸.

Innymi słowy, Zeus nie jest wszechmocny ani wszechwiedzący, gdyż nie potrafił przewidzieć podstępu Hery. Nie potrafił też zmienić zaistniałej sytuacji na swoją

33

1

   Ibid., II. 1-39.

2

   Ibid., VIII. 350-408.

3

   Ibid., VIII. 415 -424.

4

   Ibid., VIII. 457-460.

5

   Ibid., VIII. 358-369.

6

   Ibid., IV. 25-68.

7

   Ibid., XIX. 95-112.

8

   Ibid., XIX. 113-133.