25250 Zdjęcie0543 (2)

Jako taka nakazuje, co należy czynić, i zakazuje tego, czego czynić nitnfa Słuszność pozwala dążyć do dobra i osiągać dobro, pozwala postowi? nie i moralnie w działaniu. Dla Cycerona jest ona miernikiem sprawiedS i niesprawiedliwości. Jako ten miernik polega na racjonalności wyprowadzą z Logosu, prawa rządzącego światem i logiki tego świata.

Podległość prawu rozumu w nakazach i zakazach prowadzi de spmj, dliwości, bez oparcia w naturze nie byłoby zgoła żadnej sprawiedliwo^, stwierdza Cyceron. Dla niego postępowanie słuszne, dobre i cnotliwej kie, które ma swoją rację w prawie natury. To postępowanie przez Orek^ - pisze on - określane było jako zgodne z tym, co on i nazywali nomot i wo) i wiązali z nemem (oddanie/ Nakazywało ono oddawanie każdemu,# się mu należy - sprawiedliwość. Z tego prawa i zasady sprawiedliwoią nakazującej oddawać każdemu, co się mu należy, Rzymianie (przede wszy#, kim Cyceron) wywiedli zasadę słuszności. Związana jest ona zderwtoąt słowa łacińskiego lex (prawo), które pochodzi od legere - wybierać, Sąj i konstatacja Cycerona, którą wyrazić można w stwierdzeniu, że o ile Grecy za zasadę etyczną uważali sprawiedliwość polegająca na oddawaniu każde-mu, co się mu należy, a więc słuszny podział, to Rzymianie — słuszny Wf bór, tzn. taki, który zgodny jest z naturą świata nie zaś z mniemaniami ludzkimi®⁵'. Wedle Cycerona, do rozróżnienia ...dobrego od złego nie mant} innego sprawdzianu niż naturą. Pozwala ona nam rozpoznać nie tylko sprawiedliwość i niesprawiedliwość. Lecz w ogóle rozróżnić wszystko szlachetne od tego, co nędzne. Stosownie od udzielonego nam pntl rozum powszechny rozeznania rzeczy oraz zgodnie z początkowymi pojęciami o nich, wszczepionymi do naszych umysłów, czyny szlachtk ne przypisujemy cnocie, nędzne przywarom. Sprowadzanie zaś tej r& nicy nie do natury, lecz do mniemań ludzkich jest szaleństwem⁹⁰.

W pojmowaniu słuszności czyli zgodności z najwyższą racją zawartą w naturze ważne jest rozróżnienie co najmniej trzech rodzajów nakazów i zakazów związanych z takimi prawami, jak:

*    prawo natury zasadzające się na sprawiedliwości, owym nemein (oddaniu) jako prawie najwyższym;

•    prawo naturalne zasadzające się na słuszności, owym legere (wy'• bieraniu)’,

Cicero, OprawaciuPrztkl W. Komatowski, [w:J Cicero, Pismafilozoficzne, t. II, Warszawa 1960.

⁹⁰ Tamże, s. 223.