25548 Image 28

Ustalenie faktów metodą porównawczą jest bardzo pomocne dla wypełnienia występujących luk w materiale badawczym i braku jakichkolwiek źródeł. Na przykład ponieważ nie posiadamy bezpośrednich informacji potwierdzonych źródłowo o wyglądzie przesieki w Polsce średniowiecznej, wnioskujemy o jej wyglądzie na podstawie opisów źródłowych dokonanych na terenie Czech i Węgier. Przyjmujemy więc, że wygląd przesieki w Polsce był taki sam lub był podobny do tych, jakie istniały w tych państwach, gdzie zostały potwierdzone źródłowo. 7. kolei znając dokładnie strukturę organizacyjną i sposób prowadzenia walki przez pospolite ruszenie w Polsce, możemy te dane odnieść do sąsiedniej Rusi czy Czech, gdzie obrona kraju opierała się o podobnie zorganizowane pospolite ruszenie. Wnioskując w ten sposób dokonujemy pewnych gencralizacji historycznych.

Zgodzić się trzeba z W. Moszczeńską, że stosowanie metody porównawczej, tak bardzo przydatnego narzędzia do badań historycznych, wymaga wielkiego kunsztu i doświadczenia naukowego, niezwykle głębokiej i wszechstronnej wiedzy pozaźródlowej oraz wyjątkowej ostrożności. Są to bowiem badania trudne i nieraz mogą zaprowadzić historyka na manowce. Niemniej są badania, które torują drogę coraz szerszych uogólnień i perspektywy przeniesienia badań dziejowych, na obszary nie zbadane, dla których brak jest materiałów źródłowych.

9. Metoda progresywna i retrogresywna

Metoda'progresywna polega na wnioskowaniu w przód, zaś retrospektywna na wnioskowaniu wstecz. Punktem wyj ścl a 'd 1 a "b ad a ń metody progresywnej będą pochodzące z podjętego okresu badawczego, a po ich przeanalizowaniu fakty następnego okresu, w takim zakresie chronologicznym, jak daleko sięga problematyka badawcza w przód. Jest to więc metoda wnioskowania rozwojowego .

Metodę retrospektywną stosujemy zwykle wówczas,■gdy_brakujc potwierdzonych źródłowo faktów historycznych. Zwykle dotyczy to czasów dawniejszych. Jest zwykle tak, że im głębiej sięgamy w przeszłość, tym mniej znajdujemy materiału źródłowego. Na przykład w Polsce bogatsze źródła kończą się w zasadzie na wieku XV, dla wieku XIV i wcześniejszych okresów przejawy życia społecznego mają zaledwie fragmentaryczne odbicia w źródłach historycznych. W tym przypadku dla rekonstrukcji dziejów okresów wcześniejszych niezbędna jest metoda retrospektywna, czyli badanie wstecz. Polega ona na przyjęciu przez historyka „podstawy wyjściowej”, np. roku 1600, w którym fakty dziejowe potwierdzone są źródłowo i w oparciu o tę podstawę rekonstruowania dziejów wstecz. Oczywiście musi tu występować pewien umiar, nie możliwe jest bowiem wnioskowanie wstecz w zbyt długich okresach.

Metodę tę stosujemy np. badając stan osadnictwa, stan poszczególnych działów gospodarki, zaludnienia i inne dziedziny, dla których brak jest potwierdzeń źródłowych. Jako przykład zastosowania metody retrospektywnej można podać opis obowiązku budowy i naprawy grodów przez określone grupy ludności w wiekach X-X!l, w oparciu o poświadczenia źródłowe wieku XIII. Jeśli mamy poświadczone źródłowo w wieku XV, że głównie siły w obronie granic kierowano na odcinek południowo -wschodni, możemy śmiało przyjąć, choć nie mamy na to potwierdzeń źródłowych, że podobnie było 100 lat wcześniej.