25802 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 092

3.4.4. Zmiany intraindywidualne i interindywidualne

Wśród ogółu zmian rozwojowych można wyróżnić takie, które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki oraz takie, które są wspólne ludziom i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich. Te pierwsze to zmiany intraindywidualne, te drugie - Interindywidualne.

Przedmiotem zainteresowania "psychologii rozwoj"u~cźłowieka są zmiany obu tych rodzajów, przy czym w badaniach naukowych opis i analiza intrain-dywidualnych zmian rozwojowych jest zwykle punktem wyjścia do wykrywania zmian interindywidualnych, ukrytych pod zmianami zróżnicowanymi w swoich przejawach obserwowanymi u poszczególnych jednostek. Analiza ta pozwala ujawniać pewne sekwencje zmian rozwojowych, tj. prawidłowe (powtarzające się i występujące u różnych jednostek) następstwo takich zmian, jak np. - w rozwoju motoryki niemowlęcia: siadanie - stawanie - chodzenie, w rozwoju poznawczym kolejność następstwa w ujmowaniu stałości masy, objętości i ciężaru lub kolejność pojawiania się poszczególnych form myślenia.

Opis i analiza zmian intraindywidualnych dla poznania ich samych wymaga badania przebiegu rozwoju poszczególnych jednostek w dłuższym okresie. Przedmiotem poznania w badaniu zmian intraindywidualnych, zwłaszcza gdy obejmuje ono dłuższe odcinki życia jednostek, staje się jednak nie rozwój człowieka, a raczej drogi rozwoju psychicznego ludzi. Dlatego leż konieczne jest wykrywanie zmian rozwojowych o charakterze interindywidualnym oraz reguł, zgodnie z którymi się one dokonują.

O zmianach interindywidualnych wnioskuje się na podstawie porównywania zmian o charakterze intraindywidualnym, występujących u różnych osób. Zmiany te są więc niejako wypadkową zmian rozwojowych wykrywanych w przebiegu rozwoju poszczególnych jednostek.

Rozdział

Zasady i prawidłowości psychicznego rozwoju człowieka

(opracowała Maria Przetacznik-Gierowska)

Wśród podstawowych problemów psychologii rozwoju człowieka, wymienionych już poprzednio (por. rozdz. 2, pkt 4), znajdują się zasady i prawidłowości rozwoju ontogenetycznego. W tym rozdziale przedstawimy współczesne próby odpowiedzi na pytania o źródła, czynniki i mechanizmy warunkujące powstawanie oraz przebieg i następstwa zmian rozwojowych.

4.1. Czynniki rozwoju psychicznego

Problem ten, jak już wspomniano (por. rozdz. I, pkt 3; rozdz. 2, pkt 4) absorbował wielu badaczy od początku istnienia psychologii rozwojowej jako nauki i przybierał w historii tej dyscypliny różne formy. W zależności od tych form właśnie przypisywano zagadnieniu czynników rozwojowych większe lub mniejsze znaczenie, kontrowersje zaś wokół mego wzmagały się bądź wygasały. Zmienił się też charakter dyskusji teoretycznych, przy czym można wyróżnić dwa kierunki tych zmian: T);: od :koncepcji jednoczynnikówych poprzez dwuczynnikowe do wieloczynnikowych; 2) od pytania, jaki czynnik warunkuje rozwój, ą jęśli jest. ich więcej, to który z:nich.^:oddziałuje w.sposób dominujący? nar;zmiany rozwojowe - do pytania o wzajemne, związki między różnymi czynnikami, o ich interakcję, o Lo, jak; współdziałają w. kolejnych stadiach, rozwoju ontogenetycznego.;

Koncepcje jednoczynnikowe były typowe dla wcześniejszych prób wyjaśniania przyczyn zmian rozwojowych. Zwolennicy biologizmu zwanego inaczej natywizmem uznawali za najważniejszą rolę dziedzicznych i wrodzonych dyspozycji psychicznych, z którymi dziecko przychodzi na świat i które ujawniają się stopniowo w miarę dojrzewania organizmu. Indywidualność człowieka i jego osobowość są preferowane, tzn. wyznaczone już przed jego urodzeniem. Aktywność jednostki i wpływy środowiska nie naruszają realizacji planu rozwoju zdeterminowanego przez dziedziczność’. Natomiast

¹ Poglądy natywistyczne podzielało w całości lub częściowo wielu wybitnych psychologów

57