26212 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 09
8

Drugie stanowisko, nazywane organisraiczn.yra i zakładające systemowy (strukturalny) charakter zjawisk istniejących w procesie stawania się, uważa, iż rozwój odnosi się do zmian -w formie lub organizacji wewnętrznej danego systemu (układu, struktury) i zmierzających ku określonym stanom “•■■końcowym lub celom (Overton, Reese, 1973; Overton, 1975). Pojęcie rozwój w tych koncepcjach nie ogranicza się więc do zmian w zachowaniu. .Interesują się one. zmianami w zachowaniu, aby na ich .podstawie wnioskować

0    procesach psychicznych i- ich strukturach, zakładając, ze właśnie zmiany w tych strukturach leżą u podłoża obserwowanych zmian w zachowaniu się. Główne zadania psychologii rozwojowej w tym ujęciu polegają zatem na wykrywaniu reguł (zasad) dokonywania się tych zmian (transition principles) oraz procesów lub mechanizmów przechodzenia (transition processes /me-chcmisms) od jednych stanów do innych. Podstawowa rola w tych procesach przypada przy tym zmiennym wewnątrzsystemowym, czyli organismicznym.

Obydwa te podejścia rzutują zarówno na ujmowanie rozwoju, jak i na sposób rozumienia zmiany, jakie odnajdujemy w różnych - dawniejszych

1    współczesnych - koncepcjach psychologii rozwojowej.

Przykładem mechanistycznego ujmowania rozwoju mogą być koncepcje powstałe na gruncie behawioryzmu. Z reguły traktuje się w nich rozwój jako termin opisowy stosowany do opisu obserwowanych zmian w zachowaniu związanych z reagowaniem na bodźce środowiska (Bijou, Baer, 1961), pojawiających się wraz ze wzrostem wieku życia dziecka (Spiker, 1966) i mających charakter progresywny (Hurlock, 1960, 1965). Pojęcie rozwój odnosi się w nich do zmian w zachowaniu człowieka, zwłaszcza tych zachodzących w dłuższym czasie (Baltes, Goulet, 1970), mierzonych wiekiem życia, który nie jest tu traktowany jako zmienna psychologiczna, ale redukowany do prostego wymiaru czasu.

W koncepcjach wyrosłych na gruncie podejścia organisinicznego rozwój jest pojęciem teoretycznym odnoszącym się do zmian struktury i odpowiadających jej funkcji. Przewija się to w określeniach rozwoju proponowanych przez różnych znanych teoretyków psychologii rozwojowej. Dla Hansa Wernera (1948) rozwój oznacz;a „wzrastające zróżnicowanie i hierarchiczną integrację” struktur leżących u podłoża zmian w zachowaniu się. Według innych teoretyków rozwój to. pojęcie sekwencyjnych zmian w- systemie, czego wynikiem „są względnie trwałe przekształcenia nie tylko w tej. strukturze, ale również w sposobach jej działania.

Można więc powiedzieć, że według koncepcji organismicznych pojęcie rozwój oznacza zmiany.struktury i jej funkcji polegające na przekształceniu jej organizacji wewnętrznej oraz rodzące nowe właściwości i nowe funkcje (Reese, Overton, 1970).

Ogólną i dzięki temu możliwą do szerokiego zaakceptowania definicję rozwoju ontogenetycznego przedstawił Hans Thomae. Rozwój w jego ujęciu stanowi „ciąg zmian pozostających między sobą we wzajemnym związku i występujących w sposób uporządkowany w określonych miejscach na kon--tinuurn czasowym biegli życia jednostki” (Thomae, 1959, s. 10). Podobnie pojęcie rozwój określi! Hans Dieter Schmidt (1970, s. 20), który jednak uznał za konieczne, aby zmiany te były możliwe do ujmowania ,,za pomocą kryteriów wartości”.

Rozwój psychiczny można ujmować jako proces (ciąg) postępujących w określonym kierunku zmian w systemie psychicznym. Rozwój bywa jednak także traktowany jako produkt tego procesu w jego sekwencjach poprzedzających dany punkt na kontinuum czasu. Obserwacji i badaniu są dostępne tylko wyniki procesu rozwojowego, a nie sam ten proces. Tylko poprzez zmniejszanie odstępów czasu między kolejnymi obserwacjami (czy pomiarami) można się zbliżyć do uchwycenia samego procesu zmian (Trautner, 1978).

•Uchwycenie i wyjaśnienie procesu zmian w psychice i zachowaniu jest celem- badań psychologii rozwoju człowieka. Dla zrozumienia rozwoju podstawowe znaczenie ma bowiem sposób ujmowania pojęcia zmiany. Z kolei przejdziemy więc do rozpatrzenia kwestii, czym jest zmiana, a w szczególności zmiana rozwojowa i jak się ją ujmuje na gruncie psychologii rozwojowej.

3.3. Pojęcie zmiany rozwojowej

Pojęcie zmiany rozwojowej ma podstawowe znaczenie dla psychologii rozwoju człowieka; jest dla tej dyscypliny pojęciem kluczowym. Rozwój - jak to już zostało powiedziane wyżej - oznacza zmianę. Czym jest zmiana? W najbardziej ogólnym znaczeniu zmianę ujmuje się jako:; różnicę, w stanie danego obiektu lub organizacji struktury,- obserwowaną wraz..z. upływem czasu. Zmiana jest więc funkcją czasu,, co można zapisać w postaci następującej formuły; Z —/(C), gdzie Z - zmiana,/ - funkcją, a C - czas..

Nie każda zmiana oznacza jednak rozwój. Zmiany przejściowe, odwracalne i cykliczne nie mogą być uznane za rozwojowe, nie prowadzą bowiem do trwałych przekształceń danego układu ani jego funkcji. Czym więc jest zmiana rozwojowa i jakie właściwości wyróżniają ją spośród ogółu innych zmian?

Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się na ogół (poza niektórymi przedstawicielami skrajnych koncepcji behawiorystycznych) zmiany jćdnokierunko-; wę (monofoniczne), nieodwracalne, trwałe i autonomiczne (tzn. .spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub w dominującej części wewnątrz danego układu ewolującego). Zmiany rozwojowe mają zarazem charakter ilościowy i jakościowy.

Problem, czy zmiany rozwojowe zmierzają w określonym kierunku, jest przedmiotem sporów, ponieważ rodzi pytanie, ku czemu, tj. ku jakiemu celowi są one ukierunkowane i co ten cel wyznacza. Wiąże się on więc ściśle z kwestią teleołogicznych aspektów rozwoju.

Organismiczne koncepcje rozwoju przyjmują, iż konstytuujące go ciągi zmian mają charakter ukierunkowany ku określonym stanom końcowym lub celom, co pozostaje w związku z ujmowaniem badanych zjawisk (psychiki,

49