27085 WiZ9 030

temat miesiąca „

Dla przeciętnego ziadi

ani fullerenTale diament Ten największy, surowy miał 3106 karatów Dziś jego części zdobią m.in brytyjskie klejnoty koronflfe) > TOMASZ SOBCZAK

TRZY LATA TEMU minęła setna rocznica znalezienia Cullinana, a w tym roku setna rocznica jego oszlifowania. Cullinan I, największy kamień uzyskany z podziału surowego diamentu, to najbardziej znany klejnot na świecie - ma masę 530,20 karata i jest drugim co do wielkości oszlifowanym diamentem po Złotym Jubileuszu (Golden Jubilee), 546,67-karato-wym brązowym diamencie znalezionym w roku 1990.

Cullinana znaleziono w południowoafrykańskiej kopalni „Premier” (od 2003 roku „South Afri-ca’s Cullinan”), położonej 25 km na wschód od Pretorii, 26 stycznia 1905 roku, niespełna dwa lata po rozpoczęciu eksploatacji kopalni. W ciągu jej stuletniej historii wydobyto najwięcej na świecie, bo ponad 300, surowych diamentów o masie większej od 100 karatów oraz ponad 25% wszystkich wydobytych na świecie surowych diamentów o masie powyżej 400 karatów. Stamtąd pochodzą m.in. legendarne niebieskie diamenty składające się na słynną „milenijną” kolekcję De Beersa (De Beers’s Millennium Collection). Cullinana znalazł jeden z kierowników kopalni kapitan Frede-ric Wells, w niewielkim zagłębieniu w pobliżu brzegu odkrywki. Wiadomość o odkryciu przedostała się natychmiast do prasy, która oszacowała wartość kamienia na 4-100 min dolarów amerykańskich. Klejnot nazwano Cullinanem na cześć sir Thomasa Majora Cullinana, założyciela kopalni i dyrektora spółki wydobywczej.

Dowód lojalności i przywiązania

Cullinan przyjechał do Johannes-burga w 1887 roku w czasie „gorączki złota”, która sprowadziła na tereny dzisiejszej RPA tysiące poszukiwaczy złota i przygód z całego świata. Zaczął od budowy obozowisk dla przybyszów, później całych wiosek i miasteczek. Na tej działalności dorobił się fortuny. Zajmował się też poszukiwaniem diamentów. Odnalazł aluwialne złoża diamentów w pobliżu Pretorii, w Transwalu, zarządzanym wówczas przez Holendrów. Złoża te były zasilane wodami licznych strumieni, których źródła znajdowały się na farmie Elandsfontein. Jej właściciel, Willem Prinsloo, nie chciał nawet słyszeć o sprzedaży posiadłości. W 1898 roku jednak umarł, a farmę przejęli spadkobiercy. Po zakończeniu II wojny burskiej (między Burami - potomkami kolonistów holenderskich osiedlających się w XVII wieku w południowej Afryce - a Anglikami) w maju 1902 roku i przejściu Transwalu pod zarząd brytyjski farmę zdewastowały zwycięskie oddziały Anglików, doprowadzając jej właścicieli do bankructwa

Cullinan zaoferował 150 tys. funtów szterlingów za prawa do wieczystej dzierżawy farmy (płatne w ratach) lub 45 tys. gotówką za odsprzedaż. Ostatecznie 7 listopada 1902 roku kupił farmę za 52 tys.

funtów szterlingów, a swoją spółkę Driekopjes Diamond Mining przemianował na Premier (Transvaal) Diamond Mining Co. Wśród założycieli i udziałowców kompanii był Bernard Oppenheimer, starszy brat Ernesta Oppenheimera, później szego dyrektora spółki De Beers Consolidated Mines. W ciągu dwóch miesięcy w kopalni wydobyto diamenty o łącznej masie 187 karatów, co potwierdziło znalezienie właściwego komina kimber-litowego. Do końca roku wydobycie osiągnęło 749 653 karaty - wartość diamentów wyniosła 667 738 funtów szterlingów.

Znalezienie Cullinana zbiegło się w czasie z zabiegami generała Louisa Bothy i południowoafrykańskiego męża stanu Jana Smut-sa o utworzenie Związku Południowej Afryki. Udało im się wpłynąć na rząd Trans walu, aby kupił Cullinana i podarował go królowi angielskiemu Edwardowi VII z okazji 66. urodzin. Diament miał reprezentować „wielką Afrykę”, która pragnęła być znaczącą częścią korony brytyjskiej. W załatwieniu sprawy pomogła osobista interwencja zastępcy sekretarza ds. kolonii, późniejszego premiera Wielkiej Brytanii, Winstona Churchilla. Cullinan został ostatecznie kupiony za 150 tys. funtów szterlingów, a monarcha brytyjski, za pośrednictwem sekretarza stanu ds. kolonii lorda Elgi-na, zasugerował, że przyjmie diament jako dowód lojalności i przywiązania ludności Transwalu do tronu i króla.

Klejnoty koronne

Specjaliści z firmy J. Asscher & Co., której Edward VII zlecił obróbkę kamienia, rozpoczęli jego oględziny 6 lutego 1908 roku.

REKORDOWA KOPALNIA

Kopalnia „Premier”, zwana przez ludzi z branży „Wielką Depresją" lub „Wielką Dziurą", przechodziła na przestrzeni stu lat burzliwe koleje losu. Po raz pierwszy została zamknięta na dwa lata w po rozpoczęciu I wojny światowej, po raz drugi w roku 1932; nie pracowała również w okresie II wojny światowej. Wciąż otwierana i zamykana, zaczęła tracić na znaczeniu.

Aż do roku 1977. Wtedy to przejął ją koncern De Beers, którego władze podjęły ryzykowną decyzję o przebiciu się przez 70-metro-wą warstwę skał wulkanicznych, blokujących dostęp do położonych na głębokości 550 m skał kimberlitowych. Ryzyko się opłaciło i dziś kopalnia przynosi niemałe dochody. W 2004 roku wydobyto w niej 1,3 min karatów diamentów. Obecnie eksploatacja złoża odbywa się na głębokości 763 m. Równolegle są prowadzone badania geologiczne i prace przygotowawcze do pogłębienia szybu poniżej 1100 m. Po zwoli to przedłużyć czas eksploatacji tej najsłynniejszej na świecie ko palni diamentów o kolejne 20-25 lat.

Znajdujący się w zbiorach Smithsonian Institution surowy diament o wadze 253,7 karata pochodzący z Afryki Południowej.

Górnik trzymający w ręce Cullinan. Zdjęae z roku 1907, wykonane krótko po znalezieniu

rekordowego

▼

oku.