27416 sanktuariasłowiań122

Świat demonów otaczający Słowianina, istniejących na każdym niemal kroku, w każdym przedmiocie, to wyraźna pozostałość okresu animizmu tak u-chwytnego w zwyczaju celowego niszczenia przedmiotów wkładanych do grobu na przełomie er. Znalazło to swe odbicie i w owych już co prawda nie niszczonych darach grobowych, jakie zalały wprost cmentarzyska na początku okresu chrystianizacji.

Oczywiście jest to zwyczaj tradycyjny. Nikt nie traktował już realnie możliwości używania konkretnego przedmiotu jako przydatnego zmarłemu. Ta idea zmarła już dawno. Już znacznie wcześniej właśnie dlatego niszczono przedmioty wkładane do grobu, aby ich dusze, a nie one same mogły służyć zmarłemu. I ta idea zmarła już kilkaset lat wcześniej. Pozostał tylko obyczaj.

Ze świata demonów w bliżej nie znanym nam okresie wyłoniły się bóstwa osobowe. Czuwały one nad każdą ziemią, nad każdym plemieniem, w zawiłych układach politycznych wzajemnie się sobie podporządkowywały. W efekcie w połączeniu z cyklem rodzinnym powstał skomplikowany panteon dzisiaj niestety w zasadzie nie do odcyfrowania. W ostatnim etapie wierzeń słowiańskich zarysuje się tendencja ich unifikacji. Ułatwi ją połączenie kilku bóstw w jednym posągu. Nie wytworzą jednak Słowianie jednego bóstwa dla wszystkich. Kult Prowe, wspólny wszystkim, prastary, może od czasów wspólnoty indoeuropejskiej, a na pewno do czasów wspólnoty bałto-słowiańskiej, w późniejszych wiekach słabnie. Zresztą stał on na czele panteonu w okresie, gdy tendencje do jedynobóstwa jeszcze się nie zarysowały. Później unifikacja będzie następowała w obrębie plemion. Wzrost znaczenia tego czy innego bóstwa w stosunku do innych będzie powodował wysuwanie się tego bóstwa na czoło, a upadek znaczenia plemienia oznaczał i upadek bóstwa. Wreszcie w momencie chrystianizacji ludność słowiańska skupiała się kolo tych, które jeszcze ocalały. Tak było z arkoń-skim Świętowitem.

Słowianin to przede wszystkim rolnik. Taki też charakter miały jego bóstwa. Domagały się od swego ludu ofiar z tego, co produkował, że zboża i jego produktów, ze zwierząt, które hodował, wreszcie z miodu. Zresztą bogowie pewno mieli te same słabości co ludzie. Dlaczegóż mieliby gardzić wyśmienitym trunkiem? Zgodnie z rokiem rolnika ustalano tu święta. Te ostatnie zresztą były w większości świętami zjawisk przyrody, przesileń i zrównań słonecznych: wiosny, lata, jesieni i zimy. I one jednak składały się na kolejne fazy roku gospodarczego, bo praca rolnika zależy od pory roku.

Słowianie połabscy, zmuszani do nieustannej wojny, wytworzyli bóstwo, które przy zachowaniu dawnych elementów gospodarczych nabrało charakteru militarnego, bo tak układało się życie mieszkańców tych ziem.

Szczególne miejsce zajmuje święto zmarłych. Usytuowane w naturalnym dla niego okresie, łączyło się w dużym stopniu z czcią dla przodków. To owym przodkom składano daniny, karmiono ich i ogrzewano, aby byli życzliwi dla żywych, aby ich nie niepokoili, nie utrudniali im życia.

Trudno o pełną wiedzę o naszych dawnych wierzeniach. To, co udało się zebrać opierając się na dotychczasowym stanie badań, zostało w niniejszej książce przedstawione. Uważny czytelnik spostrzeże, że wiele tu luk, przypuszczeń i niedomówień. Taka jest niestety prawda. Nasi przodkowie nic znali sztuki pisania. To znacznie zubaża nasze wiadomości.

Jeśli, czytelniku, zapragniesz dokładniej zapoznać się z owym niezwykle pasjonującym problemem, warto wiele rzeczy przeczytać i wiele rzeczy zobaczyć. Szczególnie warto zwrócić uwagę na ekspozycje muzeów archeologicznych, nie pomijając ekspozycji archeologicznych w muzeach okręgowych i regionalnych. Na

231