30952 P4290174

WIEK XIX - PANEL II

mogły się swobodniej rozwijać, zdominowane do tej pory przez polskość, grupy etniczne⁴¹. Tymczasem niektórzy współcześni badacze ukraińscy czy białoruscy⁴² wskazują, że mogło być zupełnie odwrotnie: pierwociny tych ruchów rozwijały się początkowo pod wpływem polskiego romantyzmu czy w kręgu polskiej tożsamości kulturowej, ale powstania dosłownie wymiotły tworzące się niewielkie środowiska inteligenckie, które mogłyby inspirować rozwój nowych tożsamości, co osłabiło w XIX w. ten naturalny proces. Ukraiński badacz ze Stanów Zjednoczonych Roman Szporluk uważa nawet, że Polacy w XIX w. stanowili dla innych ludów w Europie Wschodniej pewnego rodzaju wzór w konstruowaniu nowoczesnego narodu, a dążenia Polaków jako narodu historycznego, manifestujące się w walce o odbudowę swego państwa, stały się w tym regionie modelem dla wszystkich pojawiających się narodów, którym brakowało takich warunków wstępnych, jakie mieli Polacy⁴³.

Ten pogląd o kluczowej roli Polaków dla procesów tworzenia nowoczesnej tożsamości narodów Europy Wschodniej skłania też do nowego spojrzenia na rolę tzw. kwestii polskiej rozumianej jako wpływ polskich dążeń do odzyskania niepodległości politycznej. Ta perspektywa daje szanse na nową interpretację polskich powstań narodowych i spuścizny I Rzeczypospolitej trwającej przez cały wiek XIX na ziemiach litewsko-ruskich, a także skłania do ponownej refleksji nad kompleksem spraw łączących się z kwestią polską i jej wpływem na rozwój „narodowości nowoczesnych” w Europie Wschodniej.

Prześledzenie uruchomionych wskutek polityki Imperium procesów, które wiodły do rozwoju nowoczesnych narodów, ale także oddziaływały na całych kresach zachodnich Rosji, wymaga szeregu badań porównawczych. Często powtarzana jest — w ślad za szwajcarskim historykiem Andreasem Kappelerem⁴⁴, od którego książki rozpoczęła się nowa fala badań nad Rosją jako imperium wieloetnicznym — teza, że to właśnie czynnik polski, szczególnie w epoce powstania 1863—1864 r., odegrał rolę budziciela procesów narodowych na peryferiach Imperium. Istnieje tu jednak wiele problemów szczegółowych, na które odpowiedź przynieść mogłyby

41    Zob. np.: L. Gorizontow. Polskij aspiekt podgotowki kriestjanskoj rieformy w Rossii, [w:] Iwan Aleksandrowicz Woronkow — profiessor-sławist Moskowskogo uniwiersitieta. Matieriały na-ucznych cztienij. poswiaszczen nych 80-letiju so dnia rożdienija I.A. Wór on kowa (1921—1983), ried. F. G. Matwiejew, Moskwa 2001, s. 96—114.

42    Z. Szybieka, Historia Białorusi 1795-2000, Lublin 2002; por.: J. Hrycak, Historia Ukrainy 1772—1999. Narodziny nowoczesnego narodu. Lublin 2000, s. 67—68.

43    R. Szporluk, Polska: powstanie teorii i praktyki nowoczesnego narodu, [w:] idem, Imperium,---

komunizm i narody.s. 39.    y 2

44    A. Kappeler, Russland ais Vielvólkerreich: Entstehung, Geschichte, Zerfall, Munchen 1992.