34518 PICT5965

Decyzja o tym, jaki zastosować rodzaj pytania w badaniach sondażowych, zależy od badacza, a w niemałej mierze także od problemów i hipotez bada w. czych, jakim mają być one podporządkowane. W każdym razie warto doceniać w tego rodzaju badaniach zarówno pytania otwarte, zamknięte i półotwarte, jak i pozostałe, w tym zwłaszcza filtrujące i kontrolne.

4. Techniki metody sondażu

Metoda sondażu dla potrzeb badań pedagogicznych znajduje swe zastosowanie szczególnie w dwojaki sposób. Pierwszy z nich — jak już wspomniano — polega na pisemnym przekazywaniu odpowiedzi przez respondentów na stawiane im pytania, drugi natomiast na dawaniu ustnych na nic odpowiedzi. W przypadku odpowiedzi pisemnych mamy do czynienia z badaniami ankietowymi lub — inaczej mówiąc - z technikami sondażu z zastosowaniem ankiety. Natomiast w przypadku, gdy respondenci odpowiadają ustnie na pytania kwestionariuszowe. mówimy o technikach sondażu z zastosowaniem wywiadu. Każdy z wymienionych rodzajów technik — pomimo wielu podobieństw — charakteryzuje się leż pewnymi osobliwymi cechami. Stąd też warto zapoznać się nieco bliżej — zarówno z technikami sondażu z zastosowaniem ankiety, jak i technikami z zastosowaniem wywiadu.

a. Techniki sondażu z zastosowaniem ankiety

Zamiast o technikach sondażu przy pomocy ankiety można mówić także o badaniach za pomocą ankiety lub badaniach ankietowych. Tutaj używa się tych nazw zamiennie.

Badania ankietowe i ich wartość naukowa

Badania ankietowe —jak wiemy — polegają na zadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z. prośbą o pisemne odpowiedzi. Pytania zadawane są również zazwyczaj pisemnie, tj. za pośrednictwem drukowanego zestawu, zwanego kwestionariuszem. Przeprowadzone w ten sposób badania mają na ogół charakter anonimowy. Pewien wyjątek w tym stanowią rzadko stosowane badania za pomocą ankiety jawnej. Dzięki zaprogramowanej w większości badań ankietowych pewnej anonimowości wypowiedzi respondentów można z pewnością liczyć na dużą otwartość i szczerość. Nadają się one więc szczególnie do badań nad zagadnieniami wymagającymi osobistych wynurzeń respondentów i dotyczącymi spraw drażliwych czy wręcz intymnych.

MŻdym łazić badania ankietowe, czyli techniki sondażu, o których tu mowa, znajdują często zastosowanie w badaniach pedagogicznych. Ale niestety nic wszystkie prace naukowo-badawcze, oparte na tego rodzaju badaniach, odznaczają się wysokim poziomem warsztatu badawczego. Wiele z nich przedstawia mierną wartość naukową. O niektórych zaś trudno orzec, czy są to prace poprawne z metodologicznego punktu widzenia, ponieważ nic zamieszcza się w nich zastosowanych w badaniach kwestionariuszy ankiet. Tłumaczy się to niejednokrotnie bądź to dużą objętością lub narzuconymi przez wydawcę ograniczeniami co do objętości wydawanego opracowania. W ten sposób autorzy dają dowód braku wystarczającej świadomości metodologicznej. Postępowanie takie może bowiem sugerować, iż rzekomo każde badania ankietowe — zdaniem tych autorów — stanowi wiarygodne źródło informacji, tzn. zawsze spełnia niejako stawiane mu wymagania metodologiczne. O tym, że tak nic jest dowodzi cały szereg badań opartych na pochopnie i bezkrytycznie stosowanych ankietach.

Z drugiej strony nic sposób nie dostrzegać również metodologicznie poprawnych badań ankietowych „posiadających jak pisze S. Nowak (1965a, s. 288) zasadnicze znaczenie dla rozwoju wiedzy teoretycznej i diagnostyczno-opisowcj w naukach społecznych”, w tym także na gruncie pedagogiki.

Osobliwe wymagania stawiane badaniom ankietowym

W badaniach ankietowych szczególnie wysokie wymagania stawia się poprawności pytań kwestionariuszowych. Respondenci bowiem w odpowiedzi na nic zdani są najczęściej na siebie samych. Polegać mogą więc na ogół tylko na własnym ich zrozumieniu, tj. pozbawieni są możliwości liczenia na szersze wyjaśnienia w tej sprawie ze strony osoby prowadzącej badania. Dlatego nie bez powodu mówi się, że „w badaniach ankietowych nic tyle ankieter musi być mądry, co sama ankieta” (J. Sztumski, 1999, s. 144). Ważna jest tu nic tylko treść, lecz także forma zadawanych respondentom pytań. W związku z tym zachodzi potrzeba zwracania się do nich w formie grzecznościowej i zgodnej z obowiązującymi zasadami współżycia w danym kręgu kulturowym. Na przykład do dzieci i młodzieży zwracamy się w kwestionariuszu przez dużą literę (Ty, Wy, Wasze itp.), a do dorosłych przez „Pan”, „Pani”, „Państwo”. Na ogół unikamy bezosobowego zwracania się do badanych. Niezbędna w badaniach ankietowych jest kolejność pytań kwestionariuszowych. Chodzi głównie o to, aby odpowiedzi na pierwsze z pytań stymulowały do odpowiedzi na dalsze pytania i nic utrudniały, a ułatwiały odpowiadanie na nic. Toteż z reguły rozpoczynamy tego rodzaju badania od pytania wprowadzającego i o charakterze bardziej ogólnym, a w dalszej kolejności zadajemy pytania coraz bardziej szczegółowe. Pytania dotyczące danych osobistych zamieszczamy w zasadzie na samym końcu kwestionariusza.

259