34525 SNC03561

^T*b- 2.2. Przeciętny iklad powietrza atmosferycznego przy powierzchni ziemi (wg R. Zarzyckiego, i997)

Składnik	Udział objętościowy (%)
Anul (N})	78,08
Tlen (Oj)	20.93
Argon (Ar)	0,9.1
Dwiilloitrk węglu (t‘()3)	0,0.1
Norm (Ne)	0,0018
Hel (He)	0,00032
Metan (CH<)	0,00014
Krypton (Kr)	0,00011
Wodór (11])	0,00005
Ozon (O))	0,00005
Podtlenek azotu (N20)	0,00002
Kaenon (Xe)	0,0000087
Tlenek węgla (CO)	do 0,00002
Dwutlenek siarki (S02)	do 0,000003
Amoniak (NHj)	do 0,000001
Dwutlenek azotu (N02)	do 0.000000S
Siarkowodór (HjS)	do 0,00000006
Para wodna (H20)	0-4

Wśród domieszek atmosferycznych odrębne miejsce zajmują zanieczyszczenia. Za zanieczyszczenie uznaje się domieszkę, której stężenie w powietrzu przekracza znacząco przeciętną jego wartość w „czystym powietrzu”, lub też domieszkę stanowiącą substancję „obcą” w atmosferze - niespotykaną w jej naturalnym składzie. Definicja zanieczyszczeń nie jest zbyt precyzyjna; popularne znaczenie tego terminu dotyczy przede wszystkim produktów wprowadzanych do atmosfery przez człowieka. Można jednak nazwać zanieczyszczeniami także składniki atmosfery pochodzenia naturalnego o wyjątkowo dużej koncentracji, występujące lokalnie bądź epizodycznie. Przykładami naturalnych zanieczyszczeń są substancje pochodzące z wybuchów wulkanów, pożarów leśnych albo burz pyłowych.

W atmosferze zawieszone są cząstki stałe lub drobiny roztworów różnych substancji. Rozproszone w gazach ciała stałe i ciecze - aerozole — nadają atmosferze charakter koloidu fazowego.

P-

Koloid - układ dyspersyjny, złożony z fazy rozpraszanej i rozpraszającej, roztwór koloidalny -stan pośredni między roztworem naturalnym i zawiesiną. W koloidach fazowych rozproszone cząstki zachowują swój stan skupienia. Rozproszone w atmosferze cząstki ciekłe i stałe nazywają się aerozolem atmosferycznym. Ze względu na pochodzenie wyróżnia się aerozol marygenicz-ny (pochodzący z emisji kropli wody morskiej do atmosfery), kontynentalny, wulkaniczny, kosmiczny.

Azot, stanowiący 3/4 całej masy atmosfery, występuje w dolnej, 50-kiłometrowej warstwie jako azot cząsteczkowy N₂, na wysokości zaś 50-100 km jako azot atomowy N.

Na atomowy azot N w górnej atmosferze oddziałuje promieniowanie kosmiczne, które wytwarza nietrwały izotop ^l4C, zwany radiowęglem. W dolnej atmosferze izotop ten wchodzi w związki z tlenem, tworząc dwutlenek węgla, asymilowany następnie przez rośliny. Jedna molekuła dwutlenku węgla zawierająca radiowęgicl przypada przeciętnie na 0,5 • I0¹² molekuł zbudowanych z trwałego węgla ^l2C. Zasoby nietrwałego radiowęgla w materii organicznej stopniowo przekształcają się w azot, który powraca do atmosfery. Zawartość radiowęgla w osadach organicznych może być w związku z tym miarą czasu ich powstaniu; pomiur udziału tego izotopu w martwej materii organicznej może więc być metodą datowania osadów.

Cząsteczki azotu budującego dolną część atmosfery są dość obojętne; do rozerwania dwuatomowego azotu i uruchomienia wiązania atomów N potrzebna jest znaczna energia. Dostarczają jej m.in. wyładowania burzowe. Uwolnione atomy azotu wiążą się z tlenem, tworząc tlenki azotu, które z kolei reagują z wodą, wskutek czego powstają azotany i azotyny. Są one wypłukiwane przez deszcz z atmosfery i zasilają glebę, z której są pobierane przez rośliny, wiążące azot w żywej materii. Masa azotu absorbowanego z atmosfery w ten sposób jest jednak niewielka, sięga zaledwie 1 g/m² rok.

Możliwe jest również bezpośrednie wiązanie atmosferycznego azotu przez organizmy żywe. Najdoskonalsze pod tym względem są sinice (Cyanobacteria) - drobnoustroje, żyjące w wodach i wilgotnej glebie. Szczątki tych organizmów stanowią naturalny nawóz, odgrywający m.in. ogromną rolę w podtrzymywaniu żyzności pól ryżowych. Podobną rolę spełniają związane z roślinami motylkowymi bakterie azotowe, tzw. brodawkowe, nazwane tak z powodu powstających pod ich wpływem narośli korzeniowych - brodawek. Azot, wiązany przez bakterie azotowe, żyjące w symbiozie z roślinami motylkowymi, przenika w postaci azotanów do ich tkanek i umożliwia - w dalszych procesach biochemicznych - syntezę białka w liściach. Uprawy koniczyny i lucerny wiążą w ten sposób do 40 g azotu na 1 m² w ciągu roku. Do wzbogacania gleby w azot przyczyniają się także biała akaga, olcha oraz inne żyjące w glebie bakterie azotowe (Ązotobacter, Clostrinium).

Rozkład martwej materii organicznej (mineralizacja) zachodzi z udziałem bakterii i grzybów, tzw. destruentów. Rozkład kończy się powstaniem amoniaku (NHJ, który może ponownie wejść w cykl nitryfikacyjny: bakterie Nitrosomonas utleniają amoniak na azotyny, a bakterie Nitrobacter utleniają azotyny na azotany. Natomiast bakterie denitryfikacyjne rozkładają powstałe w procesie nitryfikagi azotany, powodując wydzielanie do atmosfery wolnego azotu cząsteczkowego.

Skutkiem redukgi azotynów i azotanów jest też powstawanie podtlenku azotu N₂0 który obok amoniaku staje się śladowym składnikiem atmosfery. Podtlenek azot w znacznym stopniu wpływa na powstawanie efektu cieplarnianego; jego „potencjał cif plarniany” jest ponad 200 razy większy od potengału dwutlenku węgla. Podtłenc azotu może też wchodzić w reakcje z innymi substangami pod wpływem promieniow nia słonecznego, tworzy się w ten sposób m.in. smog fotochemiczny. Koncentrat podtlenku azotu w atmosferze systematycznie wzrasta. Za główne źródła emisji N uważa się rolnictwo, stosujące nawozy sztuczne oraz przemysł chemiczny - produt nawozów, kwasu azotowego i kwasów tłuszczowych. Działalność człowieka odpowi