35797 Zdjęcie1250 (3)

■ ■ i ■ r*rim~v k ulturowe

Wfpólcsrnnik humanistyczny dotyczy zarówno składu. Jak I struktury systemów kulturowych. Każdy element, który wchodzi w skład systemu kulturowego, jest taki. Jakim Jawi ale w doświadczeniu tych ludzi, którzy czynnie zajmuje się tym systemem, toteż badacz nic może wiedzieć, czym ów element jest, tak długo. Jak długo nie przekona się. Jak przedstawia się on tym ludziom. Słowa wykorzystane w kompozycji francuskiego wiersza su tym, czym jawią się samemu poecie, jego słuchaczom, czytelnikom 1 naśladowcom. Mity, formułki słowne, przedmioty sakralne, rytualne gesty, wchodzące w skład mahometahskiej ceremonii publicznej, istnieją jako rzeczywistość religijna dokładnie w takiej postaci, w jakiej przedstawiają się uczestniczącym w tej ceremonii wyznawcom. Monety, banknoty, papiery wartościowe, weksle itd., składające się na aktywa i pasywa banku jako systemu ekonomicznego, są tym, czym wydają się udziałowcom, pracownikom i klientom banku.

Uczony, który pragnie zbadać wiersz, ceremonię lub bank, nie może podchodzić do żadnego z ich elementów tak jak do kamienia czy drzewa, jak do rzeczy, o której sądzi się, że istnieje niezależnie od ludzi dla każdego, komukolwiek organy zmysłowe pozwalają je widzieć, gdyby bowiem usiłował on postępować w ten sposób, rzeczywistość elementów wymknęłaby się mu całkowicie i nie zdołałby zrozumieć ich realnej roli w odpowiednich systemach- Rolę tę określają nie tylko cechy tych elementów jako przedmiotów naturalnych, lecz również (głównie) cechy, jakie zostały przez

•53 rozdziału n książki The Method of Sociology, New Work 1934, ss. 39—43.

nie nabyte w ludzkim doświadczeniu podczas Ich istnienia jako przedmiotów kulturowych.

Cech tych nie Jest w lianie wykryć ładni analUa przyrodnicza. Badacz kultury może stwierdzić je na dwa sposoby; interpretując to, co o iwych doświadczę • niach z tymi przedmiotami kulturowymi komunikują bezpośrednio lub pośrednio Judzie, których eyetem kulturowy bada, oraz obserwując ich sewnętrznt zachowanie lic w stosunku do tych przedmiotów. Te metody uzupełniają się wzajemnie i w celu uzyskania adekwatnej wiedzy należy korzystać z obu (...)

Tę zasadniczą różnicą pomiędzy przedmiotami naturalnymi, elementami systemów przyrodniczych, i przedmiotami kulturowymi, elementami systemów kulturowych, dobrze jest wyrazić za pomocą rozróżnienia terminologicznego. Nazywamy przedmioty naturalne rzeczami, natomiast przedmioty kulturowe wartościami, mając na uwadze ich zasadniczy związek praktyczny z działalnością ludzką *.

Wartość tym różni się od rzeczy, że posiada zarówno daną treść, która odróżnia ją jako przedmiot empiryczny od innych pnedmiotów, jak i znaczenie, przez które przywodzi na myśl inne przedmioty, z jakimi była czynnie skojarzona w przeszłości; natomiast rzecz nie ma znaczenia, tylko treść, i reprezentuje wyłącznie siebie samą. Tak więc słowo jakiegoś języka ma treść zmysłową — złożoną z faktów słuchowych, mięśniowych i (w językach posiadających literaturę) wzrokowych; ma jednak również znaczenie, tj, przywodzi na myśl przedmioty, dla których oznaczenia zostało stworzone. Naczynie „sakralne” jako przedmiot kultu ma oprócz swej treści (wizualnej, dotykowej Ud.) znaczenie w określonej religii, a to dzięki temu, że jest skojarzone z pewnymi słowami, mitami, gestami rytualnymi, ludzkimi ciałami podlegającymi oczyszczeniu, i stając się przedmiotem doświadczenia, przywo-

¹ W sprawie ogólnej teorii przedmiotów kulturowych zob. moją Coltami Reality (Chicago 1919). Używania terminu wartości jako kategorii logicznej różnej od tradycyjnej kategorii „rzeczy” lub „substancji” broniłem w książce Zagadnienie wartości w filozofii (Warszawa 1910).