36370 img016 (13)

grupa-negatywna cecha może wymagać aktywizowania stereotypów przez stymulowanie automatycznego lub kontrolowanego przetwarzania informacji. Na rzecz takiej teorii przemawiają wyniki następującego eksperymentu. U części uczestników, bez ich wiedzy, zaktywizowano cechy kojarzone z opóźnieniem umysłowym (na slajdach pokazywano takie słowa, jak „tępy” i „głupi”), u pozostałych zaś nie aktywizowano żadnych cech. Następnie badani czytali tekst o osobie, którą w niektórych wypadkach etykietowano jako opóźnioną umysłowo, a w innych nie etykietowano wcale. Okazało się, że uczestnicy, którym wyraźnie określono grupę i u których zaktywizowano cechy zgodne z tą etykietką, przypominali sobie najwięcej informacji sprzecznych z oczekiwaniami w stosunku do grupy (Skowroński, Carlston i Isham, 1993). Rezultaty te sugerują, że aktywizacja etykietki grupy obcej oraz związanego z nią stereotypu może sprzyjać zapamiętywaniu informacji nicodpowiadających stereotypowi.

Aby zmodyfikować stereotyp, człowiek musi dysponować dostatecznymi zasobami poznawczymi, umożliwiającymi przetwarzanie informacji związanej ze stereotypem (Gilbert i Hixon, 1991). Oznacza to, że sytuacja nie może wymagać dużego wysiłku poznawczego. Kontekst sytuacyjny nie powinien raczej polegać na rozwiązywaniu trudnych zadań ani powodować silnego pobudzenia czy niepokoju (Stephan i Stephan, 1985).

Osłabienie skojarzeń negatywnej cechy z grupą wymaga przezwyciężenia skłonności do wyszukiwania i faworyzowania dowodów potwierdzających stereotyp. Jedną ze skutecznych technik jest nakłanianie ludzi, by świadomie analizowali cechy sprzeczne z ich oczekiwaniami (Lord, Lepper i Preston, 1984). Warto też zachęcać ludzi do wyszukiwania dowodów podważających oczekiwania (Snyder i White, 1981). Stwierdzono również, że kiedy członkowie jednej grupy są zależni od przedstawicieli grupy obcej, wkładają więcej wysiłku w przetwarzanie informacji na ich temat (Borgida i Omoto, 1986; Erber i Kiske, 1984), a ponadto rosną szanse zakodowania dowodów „przeciwko” (Darley Fleming, Hilton i Swann, 1986).

Zakodowanie takiej informacji nie będzie miało jednak żadnego wpływu na wyeliminowanie skojarzenia cechy z grupą, jeśli nie zostanie dla niej dokonana atrybucja wewnętrzna (Crocker i in., 1983). Według Roth-barta i Johna (1985) zachowanie niezgodne z oczekiwaniami ma największe szanse osłabić stereotypowe przekonania wówczas, gdy w oczywisty sposób podważa stereotyp, jest częste i zachodzi w rozmaitych okolicznościach. Przetwarzanie podważającej informacji jest jeszcze łatwiejsze, jeśli osoby, które angażują się w zachowania sprzeczne ze stereotypem, są pod innymi względami typowymi przedstawicielami swojej grupy (Roth-bart i Lewis, 1988), a dowody „przeciwko” są mocno związane z etykiet-

ką grupy (Rothbart i John, 1985). Ponadto zachowania podważające stereotyp powinny występować u wielu różnych członków grupy obcej (John-ston i Hewstone, 1992; Weber i Grocker, 1983). Uczestnikom pewnego doświadczenia przedstawiono informacje na temat osiągnięć dziesięcioosobowej grupy afroamerykańskich studentów, którzy współzawodniczyli o udział w międzyuczelnianym konkursie matematycznym (Mackie, Allison, Worth i Asuncion, 1992). Badani poinformowani, że ostatnie wyniki owych studentów były znakomite, uznawali Afroamerykanów, jako grupę, za bardziej inteligentnych, niż oceniała to grupa kontrolna. A zatem podważająca stereotyp informacja dotycząca pewnej liczby przedstawicieli obcej grupy została uogólniona na całą grupę.

Na osłabienie skojarzeń cechy z grupą powinny mieć wpływ również inne czynniki prowadzące do kontrolowanego przetwarzania informacji sprzecznej z oczekiwaniami. Można na przykład nakłaniać ludzi do analizowania w obecności drugiej osoby różnych możliwości reakcji (Langer, Bashner i Ghanowitz, 1985), zachęcać do kształtowania adekwatnego wrażenia (Neuberg, 1989; Srull i in., 1985; Stangor i McMillan, 1992) lub stwarzać warunki niewymagające intensywnego przetwarzania innych informacji (Pratto i Bargh, 1991; Srull, 1981; Stangor i Duan, 1991). Wszystkie wymienione metody skutecznie ułatwiają kontrolowane przetwarzanie informacji na temat danej cechy. Ponadto jeśli dowód podważający stereotyp ma charakter pozytywny, osoby będące w dobrym nastroju będą bardziej skłonne zwrócić na niego uwagę oraz zakodować go sobie i przypominać.

Próby zmieniania stereotypów mogą być hamowane przez skłonność do formułowania samospełniających się proroctw. Na szczęście - jak wykazało doświadczenie przeprowadzone przez łliltona i Darleya (1985) -mechanizm ten nie jest nieuchronny. Jeśli stereotypizowana osoba uświadamia sobie cudze oczekiwania, może skutecznie im przeciwdziałać. Zachowanie takie jest szczególnie prawdopodobne, jeśli człowiek jest przekonany, że nie ma przypisywanej mu cechy (Swann i Ely 1984). Ponadto ludzi można z powodzeniem nauczyć przejawiania zachowań sprzecznych ze stereotypem (Cohen i Roper, 1972). Aby zatem człowiek mógł zmienić stereotypowe przekonania o swojej osobie, powinien być świadomy wynikających ze stereotypu oczekiwań.

Wyniki pewnego doświadczenia wskazują, że wpływ negatywnych oczekiwań może zostać zniesiony, jeśli ludzie hołdujący stereotypowi starają się zdobyć sympatię innych (Neuberg, Judice, Virdin i Carillo, 1993). Uczestników poproszono o przeprowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej z kandydatem do pracy (odgrywanym przez drugiego studenta). Część badanych otrzymała informacje sprzyjające kształtowaniu negatywnych