36475 SNB13943

174

—    pozytywnego przykładu opiekuna, jego zaangażowania, udzielania chowankom niezbędnej pomocy, zapewnienia im udziału możliwie we wszy etapach działania (inicjowaniu, decydowaniu, projektowaniu, dokonywaniu w rów, planowaniu, realizacji, kontroli, ocenianiu) oraz priorytetu wartości opieki czo-wychowawczych we wszystkich formach samoobsługi.

Obserwacja praktyki w placówkach opiekuńczych wykazuje, że wbrew po,, rom i obiektywnemu zainteresowaniu obu stron stosunku opiekuńczego, istnieje tam w znacznym zakresie tendencja do ograniczania i hamowania samodzielności i samowystarczalności podopiecznych w procesie opieki.

Nierzadko podopieczni pozostawieni są przez swych opiekunów własnym niedostatecznym lub zgoła nie istniejącym możliwościom. Do tego typu sytuacji należy m.in. zaliczyć³⁵:

—    spotykane często dowolne „zabawy” nie umiejących i nie wiedzących „w co się bawić” dzieci, demonstrujących różne zachowania prymitywne, zoologicae i zagrażające ich bezpieczeństwu;

—    brak dostosowanych do potrzeb form pomocy w nauce ociężałym umysłowo, zaniedbanym w rozwoju intelektualnym i wypełnianiu obowiązku szkolnego, którym nie wystarcza jedynie „zorganizowane” odrabianie lekcji;

—    pozostawianie samoobsługi wychowanków ich niedostatecznym możliwościom, bez niezbędnej interwencji opiekuńczej: pomocy praktycznej, pouczania, dostarczania potrzebnych środków, zapewnienia odpowiednich warunków, stawiania koniecznych wymagań, dobrego przykładu;

—    żywiołowy charakter stosunków między wychowankami starszymi, silniejszymi a młodszymi i słabszymi, często oparty na przemocy, pozbawiony opiekuńczej regulacji, czego rażącym przykładem jest traktowanie skargi dziecka jako „skarżypyctwa” lub zbywanego byle jak natręctwa, co staje się dla niego podwójnie krzywdzące i spychające go na bezdroża tzw. drugiego życia.

Mamy tu zatem do czynienia równocześnie z dwiema ujemnymi i przeciwnymi tendencjami, to jest swoistą nadopiekuńczością i niedostatecznością opieki. Ich mechanizmy zostały zarysowane przy opisie negatywnych postaw opiekuńczych i zasadach optymalizacji opieki. W rozważaniach nad realizacją zasady czynnego udziału podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb nie można pominąć dwóch istotnych problemów. Pierwszy związany jest z tym, że aktywność podopiecznych może i powinna przejawiać się we wszystkich sytuacjach opiekuńczych. Dmgi zaś wyłania się w związku z tym, że w warunkach życia zbiorowego wypada możliwie w pełni wykorzystać samorządną działalność podopiecznych.

” Cb“fc> w o niektóre bardziej szczegółowe i najczęściej spotykane elementy opieki niedostatecznej na terenie domów dziecka, zasygnalizowane wyżej w analizie zasady opieki optymalnej. Wano tu dodać, że również wszelki nadmiar opieki może być traktowany w swoich skutkach jako jednocześnie jej niedostatek, gdyż co najmniej utrudnia to podopiecznemu samodzielny stan życiowy.

n samorządzie dzieci i młodzieży mamy już dziś dość znaczną literaturę, w której " _się doszukać zasadniczych zgodności co do jego walorów wychowaw-t** Pomijając zatem te opisane i na ogól znane zagadnienia wypada zasygnali-®'_vać p_raede wszystkim następujące założenia tej formy aktywności podopiecznych:

•    Samorządność jest przejawem zaspokajania potrzeb samodzielności i samorealizacji.

■ Na terenie placówek opiekuńczych i nie tylko, najbardziej realne i uzasadnione jest współrządzenie i współgospodarzenie podopiecznych, a nie „samorzą-dzenie się”.

•    Podstawowymi warunkami urzeczywistnienia i rozwijania takiej aktywności są pozytywne postawy opiekuńczo-wychowawcze opiekunów oraz demokratyczny styl kierowania.

•    Pierwotny i istotny jest rzeczywisty współudział wychowanków w organizowaniu swojego życia, zaś wtórne i drugorzędne — formy jego realizacji.

•    Tworzenie wysoce sformalizowanych urządzeń i organizacji samorządowych może najczęściej prowadzić do sprzeczności z opiekuńczo-wychowawczymi modelowymi założeniami tych placówek.

•    Granice udziału wychowanków we współrządzeniu i współgospodarzeniu wyznacza poziom ich rozwoju psychospołecznego i fizycznego oraz wynikające stąd możliwości działania i odpowiedzialności.

Przedstawione zasady dotyczą tego zakresu opieki wychowawczej, który może być w dużym stopniu zrealizowany już przez sam fakt właściwie rozumianej opieki. Tak na przykład, sprawiedliwe zaspokajanie potrzeb dzieci jest jut dostatecznie uzasadnione właściwą opieką, chociaż opiekun może być również świadomy wychowawczych skutków stosowania mówiącej o tym zasady pierwszej. Mamy tu zatem do czynienia z pośrednio i niejako samoczynnie urzeczywistnianymi celami wychowania. Jest przy tym oczywiste, te opiekun może i powinien równolegle z tym kierować się świadomie stawianymi celami wychowania

12.5. Zasada wychowawczego charakteru opieki

12.5.1. Wychowawcza modyfikacja opieki

Bardziej dynamiczne przejawy wychowania przez opiekę, obejmujące realizację świadomie stawianych przez opiekuna celów wychowawczych na gruncie opieki i poprzez nią otwiera zasada modyfikacji wychowawczej sytuacji i czynności

36 p_or przede wszystkim: A. Kamiński, Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza. Warszawa 1965' I Newerly, A. Kamiński, Samorząd uczniowski w systemie wychowawczym Korczaka, Warszawa 1962; R. Taubcnszlag. Samorząd uczniowski jako czynnik wychowania społecznego, Warszawa 1960.